Disney ligt al een tijd onder vuur. Beroemdheden verbieden hun kinderen om Disney-films te kijken, prinsessen zijn stereotyperingen van hun gender en wetenschappelijk onderzoek laat zien dat meisjes die kijken naar deze prinsessen meer vrouwelijk stereotypisch gedrag vertonen. Films geven een krachtige boodschap mee over genderrollen en stereotypering. En bij een producent zoals Disney zijn juist kinderen daar gevoelig voor. Veel kinderen groeien op met Disney-films en de karakters die daarin voorkomen. Wat zien en horen de kinderen die deze Disney-films kijken? Hoeveel zeggen de mannelijke en vrouwelijke personages en wat zeggen zij nou eigenlijk? We pakten de twintig populairste Disney-animatiefilms en keken hoe Disney de tekst in het script verdeelt onder mannen en vrouwen.

Wil je weten hoe we dit onderzocht hebben? Lees hier onze onderzoeksmethode.

Dit is het resultaat: Mannen hebben meer dan 70 procent van de tekst in handen, vrouwen moeten het doen met minder dan 30 procent. Mannen zeggen dus beduidend meer in Disney films dan de vrouwelijke personages.

En dat is erg, vindt Rosemarie Buikema, projectleider van de onderzoeksgroep genderstudies aan de Universiteit Utrecht. “30 procent van de tekst voor vrouwen, we worden ondergerepresenteerd.” Volgens Rosemarie hebben fictionele verhalen grote impact op de realiteit. “Verhalen bereiden mensen voor op hoe de werkelijkheid eruit zou kunnen zien. Dus als je eraan gewend bent dat vrouwen in verhalen niet zoveel tekst hebben, dan ben je er ook aan gewend dat vrouwen niet zoveel te zeggen hebben in de echte wereld. En als weinig zeggen de norm is, praat je als vrouw al snel te veel. Zelfs als mannen en vrouwen in de werkelijkheid allebei de helft van de spreektijd hebben, wordt vaak gedacht dat vrouwen teveel praten. Omdat je in fictie anders gewend bent.”

Dit is hoe de tekstverdeling eruit ziet in de twintig films, afzonderlijk van elkaar. Van de geanalyseerde films zijn in slechts twee de vrouwen het meeste aan het woord; Rapunzel en Vaiana. Jungle Boek bungelt onderaan de lijst met een magere 2.5%. In de film uit 1967 zitten maar twee vrouwelijke rollen, zij hebben niet eens een naam, maar worden in de credits betiteld als ‘Girl’ en ‘Elephant’. Ook Aladdin, Brother Bear en The Lion King doen het niet best.

Opvallend is de bijna 50/50 verdeling in Sneeuwwitje en de zeven dwergen. De film komt uit 1934 en lijkt daarmee, in vergelijking met de films in de periodes daarna, haar tijd vooruit. Sneeuwwitje heeft bijna dezelfde tekstverdeling als Vaiana, mannen en vrouwen zeggen ongeveer evenveel tekst. Maar volgens Rosemarie gaat het bij genderrepresentatie niet alleen om hoeveel de twee geslachten zeggen, maar vooral ook om wat ze zeggen. En daar zit bij de films nog wel een verschil.

Zingen versus zeilen

Hieronder zie je de woorden die mannen en vrouwen in de film Sneeuwwitje en de zeven dwergen het meest zeggen. Hoe groter een woord in deze ‘wordcloud’ voorkomt en hoe meer deze in het midden staat, hoe vaker het wordt gezegd. Maar let op: dat twee woorden dicht bij elkaar staan betekent dus niet perse dat deze twee ook vaak in combinatie met elkaar gebruikt worden.

Het is opvallend dat woorden die Sneeuwwitje vaak zegt niet zoveel inhoud hebben, het zijn veel uitroepen als ‘oh’, ‘ah’, ‘tsk’ en zelfs ‘ahahahahahh’. Andere woorden die tekenend zijn: ‘wish’, ‘wishing’, ‘dreams’, ‘heart’, ‘find’, ‘love’, ‘true’ of woorden als ‘wash’, ‘house’ en ‘children’. De woorden die vrouwen in Sneeuwwitje zeggen vallen in wat Rosemarie noemt het ‘traditioneel vrouwelijke domein’, de privésfeer. Sneeuwwitje zingt zelfs over het huishouden.

De mannen in Sneeuwwitje zeggen het meeste ‘heighho’, wat niet gek is natuurlijk gekeken naar het lied van de zeven dwergen. Opvallend: vrouwen zeggen vaak het woord ‘come’ en mannen juist het woord ‘go’ en ‘get’. En de mannen lijken in totaal minder verschillende woorden te gebruiken, ze hebben een paar woorden die ze heel vaak zeggen.

De vrouwen in Vaiana zitten minder in het ‘vrouwelijke domein’. De meest voorkomende woorden zijn veel werkwoorden, maar in plaats van hopen en dromen zoals bij Sneeuwwitje, gebruiken ze het vaker woorden als ‘can’, ‘will’, ‘find’, ‘know’, ‘make’ en ‘restore’. Ze zijn daarmee minder een dromer en meer een ‘doe-er’. Ook heeft Vaiana het vaak over zeilen en dingen die te maken hebben met de zee. “Zeilen is traditioneel niet echt zo’n vrouwending, dat speelt zich af in de wereld buiten de privésfeer. Een meisje dat over zeilen praat, is best bijzonder”, aldus Rosemarie.

De woorden van mannen verschillen niet veel van de woorden van vrouwen. Opvallend is wel dat mannen meer woorden uitspreken die minder vaak voorkomen, en dus kleiner zijn afgedrukt in de wordcloud. Ze zeggen dus vaker unieke woorden, en gebruiken minder woordherhaling dan de mannen in Sneeuwwitje en de zeven dwergen.

Een kijkje in de tijdsgeest

“Je moet niet vergeten dat het gros van deze onderzochte films in een hele andere periode zijn gemaakt, in een hele andere tijdsgeest”, vertelt Marike Sterk, hoofd publiciteit van Disney Nederland. “Sneeuwwitje staat eigenlijk voor female empowerment. De film komt uit 1934, toen was het helemaal niet gangbaar om een vrouw in de hoofdrol te hebben. Dat was voor Disney best revolutionair. Ook Ariel, de kleine zeemeermin, viert dit jaar alweer haar dertigste verjaardag. 30 jaar geleden was de samenleving heel anders dan nu.”

“Disney prinsessen gaan met hun tijd mee”, vertelt Marike. “We werken heel erg aan hoe we onze prinsessen neerzetten. Voor ieder meisje is er wel een prinses; wie houdt van lezen kan terecht bij Belle, zeilers en zwemmers herkennen zich in Vaiana. Wij willen meiden meegeven dat ze goed zijn zoals ze zijn. Er wordt vaak verteld dat Disney Prinsessen heel bling bling zijn, maar wie kijkt naar de karakters van de prinsessen ziet dat ze eigenlijk heel vrijgevochten zijn. Ze durven hun mannetje te staan. De focus ligt bij dit onderzoek sterk op de tekst van de personages, maar een actie zegt soms meer dan 1000 woorden.”

Meer vrouwen in remakes

In Jungle Book en Aladdin stonden vrouwen onderaan onze lijst met hun aandeel in het script. Van Jungle Book is in 2016 een remake uitgekomen en van Aladdin verschijnt een nieuwe ‘live-action’-versie in mei. In deze nieuwe films hebben vrouwen meer rollen gekregen. Aan Jungle Book (2016) heeft Disney twee nieuwe vrouwelijke karakters toegevoegd; Raksha, de wolf die Mowgli onder haar hoede neemt. En de slang Kaa, die in de animatiefilm uit 1967 mannelijk was, heeft de stem gekregen van actrice Scarlett Johansson. In de remake van Aladdin doet het nieuwe personage Dalia haar intreden, dienstmeid en vertrouweling van Prinses Jasmine, maar hoe groot deze rol is, weten we nog niet.

Meer rollen voor de vrouwen dus, maar volgens Rosemarie is het niet de juiste tactiek om vrouwen er bij al bestaande verhalen tussen te proppen. “Emancipatie is meer dan alleen vrouwen toevoegen. Als een vrouw ineens ten tonele verschijnt dan moet er meer gebeuren dan dat ze er alleen maar is. Je kan niet alleen vrouwen mee laten doen, of de rol van een man laten overnemen. De relatie tussen mannen en vrouwen moet dan ook veranderen. Dat maakt emancipatie of integratie tot zoiets complex. Als je mensen toelaat, dan moeten ze ook meepraten. En als ze meepraten moet je naar hen luisteren en hun ideeën serieus nemen. Dat is tot nu toe nog nauwelijks het geval.”

Maar het gaat beter

In een recente Disney-film, Ralph Breaks the Internet, kijkt Disney met een knipoog terug op eerdere prinsessen. “Do people assume all your problems got solved because a big strong man showed up?”, vraagt de ene prinses aan de ander. “We willen met de tijd mee gaan en kijken daarbij ook naar onszelf als bedrijf”, vertelt Marike. Disney besteedt nu veel aandacht aan genderverdeling in de films. Bijvoorbeeld met de remakes, maar ook intern in het bedrijf. Zie deze tweet van Robert Iger, voorzitter van de Walt Disney Company, over genderrepresentatie binnen het bedrijf:

En het helpt blijkbaar. Na de analyse van de twintig films, komen we uit op een verdeling van 30 procent tekst voor vrouwen en 70 procent voor mannen. In de periode tussen 1985 en 2000 lag deze verdeling het verst uit elkaar, namelijk 75 procent voor de mannen en 25 procent voor de vrouwen. Maar vanaf het jaar 2000 gaat het een stuk beter. En nu, sinds 2015, spreken vrouwen 40 procent van de tekst uit.

Vrouwen krijgen dus steeds meer tekst, praten over minder traditioneel vrouwelijke dingen en krijgen meer rollen in de remakes. Maar mannen en vrouwen zijn qua tekstverdeling nog altijd niet gelijkwaardig. Misschien is er op een dag een meisje die de hoofdrol heeft in een Disney-film, houdt van voetballen, de politiek ingaat, trouwt met een prinses en net zoveel tekst heeft als haar mannelijke tegenspelers. En dan leeft ze nog lang en gelukkig.