Deze factcheck is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Bekijk hier alle factchecks.

Leegstand zo groot als stad Eindhoven

,,Om nu concreet iets te doen aan de woningnood, willen wij de leegstand aanpakken”, zegt Lilian Marijnissen, lijsttrekker van de SP tijdens het RTL debat op 12 november. ,,Als je kijkt naar de woningen die langer dan drie maanden leeg staan, heb je een stad zo groot als Eindhoven. In tijden van woningnood is dat bijna crimineel.”

Het klinkt te bizar voor woorden. Hoe kan een stad zo groot als Eindhoven leegstaan, terwijl er meer mensen dan er in Utrecht wonen op zoek zijn naar een woning? Eindhoven heeft 118.000 woningen, tegenover 370.000 inwoners van Utrecht.

De persafdeling van de SP laat weten cijfers van het CBS te gebruiken, en daar een nuance in aan te brengen. ,,Eerder bleek al dat het aantal leegstaande woningen van het CBS een momentopname is en dat je het pas echt goed kan berekenen als je kijkt naar de energierekening. Dan hou je er nog 150.000 over”, aldus de SP. Toch blijkt ook die berekening nog niet genuanceerd genoeg.

De feiten

In Nederland stonden 179.000 woningen langer dan drie maanden leeg, meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in december 2022. Maar die cijfers laten de ‘administratieve leegstand’ zien. Als huizen tijdelijk niet worden bewoond, omdat het nog niet bewoonbaar is of er nog wordt verbouwd, dan worden deze ook meegeteld. Om een realistisch beeld te krijgen, kijkt het CBS ook of er energie verbruikt wordt. Want als er licht of verwarming brandt, zal die woning waarschijnlijk niet leeg staan, is het idee.

Het CBS trekt daarom 34.000 woningen van die 179.000 af. Een ander onderzoeksbureau, ABF Research, kijkt ook nog naar het aantal woningen dat als tweede huis in gebruik is. Dat zijn er naar schatting mogelijk nog zo'n 45.000. Van die initiële 179.000 leegstaande huizen blijven er dan nog zo’n honderdduizend over.

Eindhoven telt om en nabij de 118.000 woningen. Dat er minimaal een stad als Eindhoven leeg staat, klopt dus feitelijk niet. Bovendien wijzen experts op het feit dat er logische verklaringen kunnen zijn voor leegstand. Bijvoorbeeld als een woning op de nominatie staat om gesloopt te worden, of simpelweg onbewoonbaar is. Er staan bijvoorbeeld bovengemiddeld veel huizen leeg in Groningse gemeenten, waar woningen door aardbevingen zijn beschadigd.

Ook kan de hoge prijs een reden zijn voor langdurige leegstand: ook huizen van bijvoorbeeld vijf tot tien miljoen euro vallen onder de cijfers. Het daadwerkelijke aantal ‘lege’ woningen waar je direct iets mee zou kunnen, ligt dus nóg lager, zegt Peter Boelhouwer, hoogleraar huisvestingssystemen aan de TU Delft. ,,Huizen die echt leeg staan vanwege speculatie, dat zijn er maar heel weinig.”

Boete voor leegstaande woningen

"Je kunt beter kijken naar het aantal woningen dat langer dan een jaar leegstaat, dat zijn er 60.000”, zegt hij. Dan heb je het over structurele leegstand, en krijg je een realistischer beeld. Toch mag je volgens Boelhouwer niet onderschatten hoeveel effect kan worden bereikt met het aanpakken van die leegstand. ,,Elke goede woning die onterecht buiten de woningvoorraad blijft, is er één te veel".

Sinds enkele jaren hebben gemeenten om die reden de wettelijke mogelijkheid om huiseigenaren te verplichten leegstand te melden op straffe van een boete. In Amsterdam zijn er door strikt te handhaven op deze manier honderden woningen beschikbaar gekomen, aldus de hoogleraar. Toch maakt een overgrote meerderheid van de gemeenten nog geen gebruik van die zogenaamde leegstandsverordening. En het moet gezegd: het zijn vooral de SP-fracties die hier in veel gemeenteraden werk van maken.

Conclusie

Het klopt niet dat er minimaal een stad als Eindhoven leegstaat. En de woningen die leeg staan, kunnen ook niet allemaal zo aan de woningvoorraad toegevoegd worden. Toch schuilt er in die leegstand voor sommige gemeenten, zoals Amsterdam, zeker een kans om snel woningen aan de woningvoorraad toe te voegen.