De directeur vindt de toename van het aantal vrijstellingen geen goede zaak. ‘Ik vraag me af of het niet ook gebruikt wordt om van een moeilijk kind af te komen. Eigenlijk kan een vrijstelling alleen afgegeven worden voor een kind bij wie minimaal een jaar lang geen ontwikkeling mogelijk is, terwijl dat in de praktijk bij bijna elk kind wél mogelijk is. Ik zie een toename van schoolangst bij kinderen. Daardoor komen kinderen thuis te zitten en worden vrijstellingen van de leerplicht aangevraagd.’

Scholen werken samen in regionale samenwerkingsverbanden om leerlingen een passende plek in het onderwijs te kunnen bieden. Er zijn 77 samenwerkingsverbanden in het primair onderwijs. Op het moment dat een leerling is ingeschreven bij een school heeft het samenwerkingsverband waar die school onder valt een zogenoemde zorgplicht. Dat betekent dat als een leerling op de ene school geen passend onderwijs kan krijgen, het samenwerkingsverband in haar regio een andere passende plek moet vinden.

Niet leerbaar

In principe moet elk kind tussen de vijf en zestien jaar verplicht naar school, maar die plicht vervalt met een vrijstelling op grond van artikel 5a. Dit is bedoeld voor kinderen die niet leerbaar zijn door een zware lichamelijke of psychische beperking. In vijf jaar tijd is het aantal vrijstellingen gestegen met zestig procent naar een totaal van 5000 in 2015. En in 2017 was het aantal nog hoger, namelijk 5.736 vrijstellingen van de leerplicht omdat een kind niet leerbaar zou zijn.

Vroegindeweij is directeur van het samenwerkingsverband Unita dat verantwoordelijk is voor acht gemeenten in het Gooi: ‘In onze regio valt het aantal kinderen dat momenteel geen onderwijs krijgt gelukkig mee. In totaal zijn er 44 vrijstellingen, waarvan 22 voor het leven (voor kinderen met een ontwikkelingsleeftijd van onder de achttien maanden) en 22 die jaarlijks verlengd moeten worden. Daarnaast hebben we in de regio 55 kinderen die wegens langdurige ziekte thuiszitten. De meesten door psychische problemen en die staan op een wachtlijst van onder andere de GGZ-instellingen. En we hebben vier officiële thuiszitters, dat betekent dat deze kinderen ongeoorloofd afwezig zijn en bij een school staan ingeschreven.’

Zorg en onderwijs

Vroegindeweij staat op het standpunt dat elk kind recht heeft op onderwijs. ‘Ik laat me leiden door het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties (artikel 28, red.), waarin we dat hebben vastgelegd. En ja, het is een ingewikkeld samenspel tussen onderwijs, ouders en zorg. Sommige kinderen zijn soms tijdelijk maar voor twintig minuten per dag belastbaar. In dat schemergebied tussen zorg en onderwijs kijken wij in welke vorm we toch onderwijs kunnen bieden voor een kind. We hebben in de regio een voorbeeld van een juf die bij een jongen twee ochtenden thuiskomt, zodat hij toch nog kan leren. Ook komt het voor dat ouders te beschermend zijn en een vrijstelling aanvragen voor hun kind.’

Ontwikkeling

In zijn regio probeert Unita samen met de leerplicht er bovenop te zitten. ‘Het samenwerkingsverband roept de ouders op, omdat ze het kind willen zien en stellen daarbij de vraag: ‘Is er dan echt helemaal geen ontwikkeling mogelijk?’ Soms is een kind namelijk wel leerbaar, maar niet in staat naar school te gaan. Dan moeten we dus kijken naar hoe we het kind toch wel onderwijs kunnen bieden.’

Voor kinderen die ook op speciaal onderwijs vastlopen zijn er nog zorginstellingen, zoals het Robertshuis (voor kinderen met autisme) en het ACIC (Centrum voor autisme en onderwijs). ‘Als je voor zo’n voorziening in aanmerking wil komen, stellen sommige gemeenten als eis dat je een vrijstelling van de leerplicht hebt, omdat anders twee geldstromen tegelijk doorlopen, namelijk zorg en onderwijs. Het nadeel van dit soort zorginstellingen is dat kinderen daar te weinig onderwijs krijgen,’ aldus Vroegindeweij.