Een gesprek met de directeur van De Rooyse Wissel in Limburg leidde in 2020 tot het eerste bezoek van Tom Veldhuijzen aan een tbs-kliniek. “De directeur zei tegen mij: ‘Journalisten komen alleen maar langs als er stront aan de knikker is, als er incidenten zijn geweest. Maar jullie weten niet hoe een behandeling echt werkt’. Daarop antwoordde ik dat de tbs een gesloten wereld is, waar buitenstaanders weinig van meekrijgen. En toen mocht ik binnen zelf een kijkje komen nemen.”

In Nederland waren in 2022 1536 tbs-patiënten. Een tbs-behandeling volgt op een gevangenisstraf, wanneer iemand gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar wordt verklaard ten tijde van het delict. Het doel van deze behandeling is om iemand te laten terugkeren in de maatschappij, na het uitzitten van een gevangenisstraf.

Geen spijt

In de podcast TBS zijn verschillende ervaringsdeskundigen te horen. Zo volgen luisteraars het verhaal van Matthieu, die een dubbele moord heeft gepleegd en zich – naar eigen zeggen – als “een monster” heeft gedragen. Hij betuigde geen spijt in de rechtszaal en bedreigde de Officier van Justitie, waarop deze een levenslange gevangenisstraf eiste. “En nu ziet zijn leven er zo anders uit,” vertelt Veldhuijzen. “Hij woont op zichzelf, heeft zijn eigen bedrijf als dakdekker. Tbs kan het leven van iemand enorm veranderen.”

Als het fout gaat

De podcast TBS (KRO-NCRV) kent inmiddels drie seizoenen. Veldhuijzen sprak na het eerste seizoen in tbs-kliniek De Rooyse Wissel ook jongeren met jeugd-tbs en bezocht een aantal klinieken waar specifieke groepen verblijven, zoals vrouwen of patiënten die extreem vlucht- en beheersgevaarlijk zijn. “Dit heeft mijn beeld over patiënten met tbs flink veranderd. Net als veel anderen had ik een beeld van enge, onberekenbare psychopaten. Die zijn er ook wel, maar de groep patiënten is heel divers.”

Dit vooroordeel is voor Veldhuijzen onder andere ontstaan, omdat we in de media vooral over tbs lezen als het fout gaat. “Een paar weken geleden is er bijvoorbeeld een patiënt ontsnapt uit de Groningse Van Mesdagkliniek. Natuurlijk is dat een gevaarlijke situatie, maar het is ook een momentopname. In 99 procent van de gevallen gaat het goed.”

Diepe indruk

Het verhaal van een tbs-patiënt die in een psychose raakte, liet Veldhuijzen inzien dat tbs mogelijk iedereen kan overkomen. “Hij pleegde een ernstig geweldsdelict op straat, waarbij omstanders gewond raakten. Hij is veel in de isoleercel geplaatst, waar hij zelfs zijn eigen uitwerpselen at. Maar dit alles heeft hij niet bewust meegemaakt; therapeuten hebben hem dat achteraf moeten vertellen. Hij kan er achteraf goed over praten, is nu goed ingesteld op zijn medicatie en daardoor geen gevaar meer. Dat maakte diepe indruk op mij en je beseft daardoor dat echt iedereen in de tbs kan belanden.”

“Tegelijkertijd zien we dus hoe belangrijk behandeling voor mensen met een psychiatrische aandoening of onderliggende trauma’s kan zijn: tweederde van de tbs-patiënten is hierbij gebaat en gaat na behandeling nooit meer de fout in,” aldus Veldhuijzen.

Unieke theatervoorstelling

Meer van dit soort verhalen zijn te zien en te beluisteren tijdens de live-uitzending van TBS op het NPO Luister Podcast Festival. 6 patiënten uit de Utrechtse Van der Hoeven Kliniek spelen in een theatervoorstelling scenes uit hun jeugd en hun leven in de kliniek. “Theater is onderdeel van hun behandeling en ze hebben eerder opgetreden voor ministeries en gevangenissen. Maar dat deze groep nu voor publiek zal optreden, is echt uniek,” zegt Veldhuijzen.

Daarnaast gaat Veldhuijzen in gesprek met behandelaren, therapeuten en patiënten. “We bespreken hoe het leven op een groep eruitziet, hoe de dynamiek daar is en hoe patiënten zich voorbereiden op het verlaten van de kliniek. Waar loop je tegenaan als je vervolgens gaat solliciteren?” Het publiek mag ook vragen stellen aan de aanwezigen. “Ik kan me voorstellen dat mensen willen weten wat ze moeten doen als er een veroordeelde moordenaar of zedendelinquent in hun straat komt wonen. En natuurlijk is de belangrijkste vraag: hoe voorkom je nieuwe slachtoffers?”