Zou je er moeite mee hebben als een (ex-)tbs’er bij jou in de straat zou komen wonen? Met deze vraag trapt Pointer-journalist Tom Veldhuijzen de speciale aflevering van podcast TBS af. Het publiek kijkt vertwijfeld om zich heen. Deze onwetendheid over tbs wordt tijdens de uitzending afgebrokkeld als tbs-patiënten uit de Utrechtse Van der Hoevenkliniek scenes naspelen uit hun roerige leven. Samen met hoofd behandeling Sabine Noom, sociotherapeut Lotte Dolderman en groepsleider Michel Hartman geven ze antwoord op prangende vragen van het publiek.

Wat is tbs?

Tbs staat voor terbeschikkingstelling met dwangverpleging en richt zich op een veilige terugkeer van daders in de samenleving. Het is een maatregel die de rechtbank kan opleggen bij zware misdrijven waarbij de daders een gevangenisstraf krijgen van minstens 4 jaar, legt Sabine uit. Na een grondig onderzoek schat een gedragsdeskundige in of er sprake is van een stoornis. Is dat het geval, dan kan de rechter een dader ‘verminderd toerekeningsvatbaar’ verklaren en tbs opleggen.

De patiënten zitten wel eerst hun straf uit in de gevangenis voor ze naar de tbs-kliniek gaan. “Het verschil tussen de gevangenis en de tbs-kliniek is heel groot”, vertelt een van de patiënten. “Je zit je tijd uit. Maar er is wel wat met je aan de hand, dus het is heel moeilijk om daar te zitten. In tbs word je behandeld.”

Is werken in een tbs-kliniek gevaarlijk?

Dat is iets wat mensen snel denken, dat je als behandelaar altijd over je schouder moet kijken, vertelt Sabine. “Maar het zijn geen monsters. Het zijn wel mensen met een rugzak.” Lotte vult aan: “We staan nooit alleen op de groep, maar altijd met 3 of 4 sociotherapeuten. En we doen veel aan vroeg signalering. We houden de patiënten zoveel mogelijk in de smiezen en we zorgen dat we precies weten hoe iemand in elkaar steekt. Zodat je weet wanneer het niet goed gaat en wanneer je welke behandeling moet passen”.

Hoe start je met een behandeling?

Het begint met alle stukken bekijken. “Je wilt iemands verhaal en geschiedenis begrijpen. Een beeld krijgen van hoe iemand is geworden tot wie hij nu is. En dan stellen we behandeldoelen op”, zegt Sabine. “We filteren de trauma’s eruit,die een voedingsbodem kunnen zijn voor het gedrag. Je moet de patiënt niet alleen als dader zien, maar ook als slachtoffer. Alles wordt meegenomen. Het verleden, het hier en nu en de toekomst”.

Iedere twee jaar wordt er getoetst of langere behandeling nodig is. De gemiddelde behandeltijd is 8 jaar, maar het kan ook langer zijn. En wat als de behandeling niet lukt? Dan blijf je in de kliniek, vertelt Michel. “Soms gebeurt het ook dat er geen klik is tussen de patiënten en behandelaren. Dan kunnen we besluiten om iemand over te plaatsen. En dan is er nog de long care: daar zitten patiënten die misschien nooit meer buiten komen.”

Verzetten tbs-patiënten zich vaak tegen de behandeling?

Tbs is hard werken, vertellen de behandelaren. Patiënten hebben er niet altijd zin in of worden soms sarcastisch. Of er zijn patiënten die vooral sociaal wenselijk gedrag laten zien, maar in wezen niet echt verbeteren. “Maar wij zijn niet achterlijk. Het gaat niet om woorden maar daden”, vertelt Sabine.

Dat de behandeling zwaar is bevestigen de patiënten. “Bijvoorbeeld als je geen stem hebt, als er over je gepraat wordt. Het is geen Center Parcs.” Wat zijn lichtpuntjes waar zij zich aan optrekken? “Je netwerk, de mensen die er voor je zijn. En het theater ook.”, vertellen de patiënten. “Toen ik in aanraking kwam met justitie, was ik een schim van mezelf. Ik was behoorlijk depressief en heb daardoor verkeerde keuzes gemaakt en verkeerde dingen gedaan. De kliniek is mijn redding. Nu vind ik het fijn om mijn verhaal te delen en de beeldvorming over tbs te veranderen. Het beeld van tbs-patiënten ligt veel genuanceerder dan het stereotype dat er heerst.”

Is een tbs-behandeling effectief?

Er is een aanzienlijk verschil in recidive (herhaling van delicten) tussen gevangenis en tbs. En tbs-patiënten worden buiten de muren niet aan hun lot overgelaten. Michel: “Wanneer een patiënt naar buiten gaat, blijven we meekijken. Er kan in de tussentijd veel veranderd zijn in de maatschappij en dat is allemaal wennen. We gaan mee op verlof en we hebben begeleiders buiten de kliniek die bijsturen als dat nodig is. Het loslaten van de patiënt gebeurt heel geleidelijk”.