Dat bleek eerder al overduidelijk uit onderzoek van Alyt Damstra en Rens Vliegenthart van de Universiteit van Amsterdam. Een grote meerderheid van de mensen denkt aan de PVV als het gaat over immigratie.

“Het kabinet is gevallen op een onderwerp waar zij niet voor zijn opgericht en wij wel. Ik dacht toen inderdaad: dit zou ook ons moment kunnen worden. Ik denk dat de VVD op het verkeerde onderwerp gebroken heeft.” Dit zei de nummer twee van de PVV Fleur Agema vlak na de verkiezingen tegen Trouw.

Vervolgens werd migratie ook het hoofdthema van de campagne. “Deze uitslag is in lijn met wat onderzoek binnen de politieke communicatie laat zien," zegt politicoloog Alyt Damstra. In kiezersonderzoek ziet zij dat mensen die zich zorgen maken om immigratie geneigd zijn om op de PVV te stemmen. De partij is al vele jaren stevig eigenaar van dit thema. “Opmerkelijk en strategisch onverstandig van de VVD om het kabinet op dit thema te laten vallen en het vervolgens ook de inzet van de campagne te maken. Voor de PVV voelt dit als een thuiswedstrijd. Mensen die zich zorgen maken om immigratie geven de voorkeur aan het origineel (PVV) boven de kopie (VVD).”

In het laatste kiezersonderzoek uit 2021 is het de PVV die mensen verreweg het sterkst met het thema immigratie associëren. Op de vraag aan welke partij mensen als eerste denken als het over immigratie gaat, antwoordt 42 procent: de PVV. Slechts 6 procent denkt als eerste aan de VVD.

Als kranten over immigratie schrijven stijgt steun Wilders

Voor hun onderzoek selecteerden Damstra en Vliegenthart de Volkskrant, NRC Handelsblad en De Telegraaf. Voor deze kranten is gekozen omdat dit een aanzienlijk deel van alle typen lezers bestrijkt. Eén naar links en één naar rechts neigende kwaliteitskrant en een naar rechts neigende populaire krant.

In 2004 verliet Wilders de VVD. In deze eerste periode (2004 - 2012) is er een sterke samenhang tussen zichtbaarheid voor de PVV in de kranten en het aantal zetels in de peilingen. Wilders onderscheidt zich als politicus met felle uitspraken rond de moord op Theo van Gogh, de Mohammed-cartoons en een voorstel om de Koran te verbieden.

Als in 2012 Rutte-I valt zijn de media minder happig om alles wat Wilders zegt direct over te nemen in de nieuwsreportages. Waar aandacht voor de PVV zich voorheen automatisch vertaalde in virtuele zetelwinst, is dat verband nu ook weg, zo blijkt uit de data. Toch maakt dat voor de partij niets uit, want een ander onderwerp blijkt nu bepalend voor hun populariteit: immigratie. Zodra dat onderwerp besproken wordt, stijgt Wilders in de peilingen. Of hij zelf genoemd wordt of niet.

De onderzoekers controleerden ook de impact van andere thema's op de populariteit van de PVV, zoals het aantal asielzoekers, de mate van werkloosheid, criminaliteit, terrorisme etc. Deze factoren bleken er nauwelijks toe te doen. De rol van de zichtbaarheid in het nieuws bleek verreweg de sterkste factor te zijn voor de steun voor de PVV.

In een gefragmenteerd meerpartijenstelsel als het onze zijn er veel politieke partijen die met elkaar concurreren om het eigenaarschap van slechts een beperkt aantal thema’s. Zo blijkt uit het kiezersonderzoek uit 2021 dat voor sommige thema’s zeer sterke partij-associaties bestaan, zoals voor economie en veiligheid (VVD), klimaatverandering (GroenLinks) en immigratie (PVV). De genoemde partijen hebben er veel baat bij als verkiezingen vooral over hun eigen thema’s gaan.

De Volkskrant stelde aan VVD-campagneleider Eelco Heinen de vraag of hij iets anders had moeten doen. Heinen: “Niets. We hebben campagne gevoerd op de thema’s die Nederland belangrijk vindt: betaalbaarheid, migratie, hoe we als politiek met elkaar omgaan. Ik zou het zo zeker nog een keer doen.”