Personen die een boete niet kunnen of willen betalen, krijgen minder vaak een dwangmiddel opgelegd van het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB). Een dwangmiddel kan inbeslagname van het rijbewijs of auto zijn, of het tijdelijk opsluiten van personen, ook wel gijzeling genoemd. In 2013 gaf het CJIB nog 710.502 opdrachten aan het Openbaar Ministerie om een dwangmiddel in te zetten, vorig jaar waren dat er nog maar 197.601.
In diezelfde periode is het aantal CJIB-boetes nagenoeg gelijk gebleven. Dat blijkt uit cijfers die Pointer bij het CJIB heeft opgevraagd. Voor elk soort dwangmiddel en elke soort boete is het aantal opdrachten van het CJIB afgenomen. Zeker het aantal gijzelingen is fors afgenomen. In 2013 werd nog 116.955 keer opdracht gegeven om een wanbetaler voor maximaal zeven dagen op te sluiten. In 2018 gebeurde dat nog maar 1.215 keer.
Een gemotoriseerd voertuig kan maximaal vier weken in beslag worden genomen. Als de boete na die periode nog niet is betaald, dan wordt het voertuig vernietigd of verkocht. Een rijbewijs kan eveneens voor maximaal vier weken ingenomen worden.
Zwanger en gegijzeld
Na gijzeling of de inzet van een ander dwangmiddel moet de uitstaande boete alsnog worden betaald. Daar is een aantal jaar geleden dan ook behoorlijke ophef over geweest. De Monitor maakte een tv-uitzending over deze dwangmiddelen. Daarin komt de zwangere Angela voor, die maar liefst twee maanden lang werd gegijzeld omdat ze acht verkeersboetes niet had betaald.
De Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen publiceerde in 2015 een zeer kritisch rapport over deze gijzelingen. Volgens hem werden burgers destijds te vaak ten onrechte van hun vrijheid beroofd. Vlak voor die publicatie - toen de publieke discussie al een tijdlang speelde over dit dwangmiddel - daalde het aantal opdrachten vanuit het CJIB om dit op te leggen.
Opsporingsregister
Volgens het CJIB speelt er nog iets anders mee. Zodra een wanbetaler een vordering voor gijzeling of inbeslagname krijgt, kun je voor de rechter bepleiten dat je daadwerkelijk niet kunt betalen. Dat noemen we betalingsonmachtig.
Normaal gesproken zul je al deze informatie via de post krijgen, maar een aanzienlijk deel heeft geen vaste woon- en verblijfplaats. Deze mensen worden via de Staatscourant opgeroepen om voor de rechter te komen.
"Maar de ervaring leert dat deze groep minimaal verschijnt op de rechtbank", zegt een woordvoerder van het CJIB. "Rechters vinden daarom dat ze niet kunnen beoordelen of iemand betalingsonmachtig is en wijzen in dit soort gevallen de vordering tot gijzeling af. Het OM heeft daarop besloten mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats met openstaande boetes, in het opsporingsregister van politie te plaatsen."
