Global Fishing Watch (GFW) heeft bijna 60.000 potentiële incidenten van mogelijke transshipment - in het Nederlands ook wel ‘overslag op zee’ genoemd - verzameld. Bij die activiteit wordt vis midden op zee op een ander schip overgeheveld om kosten te besparen (je hoeft dan niet terug naar de haven), maar het verhult ook de herkomst van mogelijk illegaal gevangen vis.

Wij hebben 878 potentiële incidenten gevonden waar mogelijk Nederlandse schepen bij betrokken zijn. Vaak voeren deze schepen onder een andere vlag dan de Nederlandse, waardoor het lastiger is om de activiteiten aan boord te controleren.

Transshipment hoeft niet altijd illegaal te zijn. Het toezicht midden op zee is echter niet afdoende om alles in de gaten te kunnen houden. Met de lijst verdachte activiteiten gaan wij de aankomende maand - samen met Lighthouse Reports en studenten van de VU (International Crimes, Conflict and Criminology) - onderzoek doen naar illegale visvangst. Hoe eerlijk is de vis die je in de supermarkt kunt kopen of die je geserveerd krijgt in een restaurant?

Wat is eigenlijk het probleem?

Vis is één van de weinige natuurlijke voedselbronnen die wij levend vangen in de oorspronkelijke leefomgeving. Koeien, kippen en varkens staan op stal, maar voor veel vissoorten moeten we de zee op. In de afgelopen decennia hebben we zo veel gevangen dat volledige vissoorten dreigen te verdwijnen. De Europese Unie legt daarom ook visquota op: elk EU-land mag een maximum van elke vissoort vangen.

En dan komt het begrip IUU om de hoek kijken: Illegal, Unreported and Unregulated fishing. Zolang je onder de radar kunt blijven en je visvangst niet exact rapporteert, kun je meer vis vangen en verkopen dan je eigenlijk mag. Ook kun je in gebieden vissen waar een algeheel visverbod heerst. Simpelweg een kwestie van je sporen uitwissen. Zorg dat je radio niet altijd aanstaat, dat je vis regelmatig van schip verandert en illegale vangst met legitieme vangst wordt gemengd. Ook kun je vissen in gebieden waar toezichthouders sowieso een oogje toeknijpen of nauwelijks aanwezig zijn.

Je kunt je voorstellen dat niet goed vast te stellen is hoeveel vis illegaal gevangen wordt - wat je niet meet, kun je niet weten - maar de schattingen lopen uiteen tussen de 14 en 33 procent. Organisaties zoals de Global Fishing Watch proberen deze praktijken in kaart te brengen door de radiosignalen van vissersboten en vrachtschepen te analyseren. Lees hier hoe die gegevens zijn verzameld.

Met data van onder meer GFW onderzoeken wij hoe goed het controlesysteem voor IUU is en of jouw blikje tonijn mogelijk illegaal gevangen vis bevat.

De zeeën worden langzaam leeggevist

Het eerste inzicht uit de gegevens van GFW is dat het aantal uren visactiviteit enorm is toegenomen in de afgelopen jaren. Rond 2012 begon de meting, maar snel daarna zie je dat er een vast patroon ontstaat: de visseizoenen worden zichtbaar.

Dat wijst ook op een schokkend hoog aantal, namelijk de 46.340.683 uur visactiviteit in 2018. Ruim 46 miljoen uur aan vissersboten die de zee leeghalen. Daar kan de natuur simpelweg niet tegenop.

Deze grafiek zou je kunnen uitsplitsen naar de verschillende nationaliteiten van schepen, ook wel de vlag genoemd waaronder een schip vaart. Maar dat heeft niet zoveel nut. Veel schepen zijn van Nederlandse eigenaren, maar varen onder een zogeheten flag of convenience.

De eigenaar of beheerder van zo’n schip schrijft een schip dan in onder een andere nationaliteit. Vaak is dat een stuk goedkoper, maar het kan ook een manier zijn om je sporen uit te wissen. Andere vlagstaten hebben minder strenge controles op wat er op zo’n schip gebeurt. De vracht wordt minder vaak gecontroleerd, of de bemanning mag onder andere arbeidswetten net even wat meer uren per dag werken.

Verdachte locaties

Een tweede dataset van GFW somt het aantal verdachte situaties op: schepen varen volgens de radiosignalen erg langzaam en vaak in de nabijheid van een ander schip. Ook hier is de herkomst van schepen moeilijk zichtbaar vanwege de verschillende vlaggen.

Daarom hebben wij een lijst gemaakt met Nederlandse schepen en de vlag waaronder zij varen. Deze lijst is wellicht niet volledig, maar het geeft een goed beeld van het minimale aantal schepen dat bij verdachte situaties betrokken is. De locaties waar de meeste verdachte activiteiten plaatshebben zijn de West-Afrikaanse kust, rondom Zuid-Amerika (voornamelijk Panama) en de Middellandse Zee. Onze eerste indruk is dat vooral bij West-Afrika het toezicht ontbreekt op transshipment.

Met deze lijst verdachte Nederlandse incidenten kunnen wij ons onderzoek beginnen. Van 15 tot en met 18 april houdt Pointer een bootcamp om samen met Lighthouse Reports, studenten van de VU (International Crimes, Conflict and Criminology) en een aantal vrijwilligers dieper in de illegale vishandel te duiken. Mocht je nog aanvullingen hebben op onze gegevens of wil je aanhaken bij de bootcamp, dan horen wij dat graag via pointer@kro-ncrv.nl.

Deze publicatie is ondersteund met een bijdrage uit de Regeling Onderzoeksjournalistiek van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Illustratie door Wendy van der Waal