Dat deze schepen nu in Assab opduiken, vindt het ministerie van Buitenlandse zaken problematisch, laat een woordvoerder weten. "Mede vanwege de betrokkenheid van de VAE-marine bij de blokkade in Jemen is het wapenexportbeleid naar dat land aangescherpt. Een vergelijkbare vergunningaanvraag zou deze aangescherpte toetsing niet hebben doorstaan."

De wapenexportvergunning voor die schepen had nooit afgegeven mogen worden, vinden Frank Slijper (wapenhandel-expert bij PAX) en Tweede Kamerlid Sadet Karabulut (SP).

Dat de Nederlandse schepen gebruikt worden in Assab blijkt uit onderzoek van Hans Martin Tillack (Stern Magazine Duitsland), Per Hermanrud (TV4 Zweden) en Ludo Hekman (Lighthouse Reports). Ze zijn net als Pointer onderdeel van #EUarms, een project van Lighthouse Reports dat de Europese wapenexport kritisch volgt.

Damen Shipyards leverde twee schepen

Het gaat om twee Nederlandse patrouilleschepen die in december 2013 zijn besteld en in 2017 zijn geleverd aan de Verenigde Arabische Emiraten. Ze zijn casco gebouwd in de Roemeense scheepswerf van het Nederlandse familiebedrijf Damen Shipyards. Daarna zijn ze in Abu Dhabi afgebouwd. Thales, ook deels Nederlands, leverde de systemen voor radar- en andere optische apparatuur.

Politici en NGO’s tekenen bezwaar aan. Het risico dat de schepen worden ingezet tijdens de oorlog in Jemen - die toen al jaren gaande was - is groot. Toch wordt de wapenexportvergunning goedgekeurd door het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Daarna gebeurt precies waarvoor werd gewaarschuwd. De Nederlandse schepen duiken op in Assab. De Eritrese havenstad is een strategische locatie voor de toevoer van personeel en materieel voor de oorlog in Jemen. Het is een uitvalsbasis voor de zeeblokkade die de humanitaire ramp in Jemen veroorzaakt en een locatie waar de VAE - volgens de VN - het wapenembargo voor Eritrea schond.

Analyse van satellietbeelden

De Nederlandse schepen zijn te herkennen door de analyse van satellietbeelden. Op de afbeelding hieronder zie je een van de twee door Damen Shipyards geleverde schepen, terwijl het nog in productie is bij de Roemeense scheepswerf van Damen in Galati (Roemenië).

Vervolgens kijken we naar beelden van 28 oktober 2018, waarop we beide schepen in Ghantoot (een haven in Abu Dhabi) zien. De schepen zijn te identificeren aan de hand van de lengte die je kan aflezen op satellietbeelden, en aan een karakteristiek heli-platform aan de achterzijde dat iets breder is dan de romp van het schip.

Ten slotte vinden we dezelfde schepen op satellietbeelden van de havenstad Assab (Eritrea). De Nederlandse schepen zijn in elk geval gesignaleerd op 16 december 2018, 13 januari 2019, 2 februari 2019 en op 29 maart 2019.

'Het Noord-Korea van Afrika'

De Verenigde Arabische Emiraten gebruiken de haven om troepen en materiaal naar Jemen te transporteren. Niet alleen eigen manschappen, maar ook huurlingen uit landen als Soedan of Jemenitische strijders die ze eerst op de basis in Assab getraind hebben. In november 2017 schreef de veiligheidsraad van de VN, dat de activiteiten op de basis van de Emiraten in Assab een schending impliceert van het wapenembargo dat toen nog gold voor Eritrea - in de volksmond vaak 'het Noord-Korea van Afrika' genoemd.

Daarnaast is Assab een belangrijke uitvalsbasis voor de zeeblokkade rond Jemen. Deze zeeblokkade is ooit door de VN geïnstalleerd om wapenleveranties te kunnen onderscheppen, maar mondde al snel uit in een algehele blokkade, waardoor ook voedsel en medicijnen niet meer op hun bestemming in Jemen aankwamen. Het is de belangrijkste oorzaak voor de huidige humanitaire crisis in Jemen. De haven van Assab is de uitvalsbasis van de VAE om die blokkade te handhaven, concludeert de VN.

De VAE beheren ook een gevangenis in Assab. Uit onderzoek van Human Rights Watch (HRW) blijkt dat ze een enorm netwerk aan gevangenissen hebben opgebouwd. Deze gevangenissen breiden zich uit tot in Eritrea. Volgens Andreas Krieg, hoogleraar van de School of Security Studies (King's College, Londen) en kenner van de regio, is de situatie erger dan in Guantanamo Bay. Getuigen vertellen HRW verhalen van martelingen en verdwijningen. "In Guantanamo Bay wisten we tenminste wat er gebeurde", stelt Krieg.

'Grof schandaal'

Toen Nederland in 2017 wapenexportvergunningen toekende voor de levering van twee patrouilleschepen aan de VAE was de oorlog in Jemen al in volle gang. Over de betrokkenheid van de Emiraten bij de oorlog in Jemen bestond geen twijfel. Hoe kan de vergunning dan toch worden toegekend?

Het ministerie van Buitenlandse Zaken spreekt van een "zeer zorgvuldige risico-inschatting" en verklaart dat "ten tijde van de vergunningaanvraag, 7 oktober 2016, werd beoordeeld dat de maritieme inzet bij Jemen van de VAE bedoeld was ter handhaving van het VN-wapenembargo. Nederland steunde dat embargo en de maritieme inzet daartoe."

Volgens Frank Slijper, wapenhandelexpert bij vredesorganisatie PAX, hadden de vergunningen daarom nooit mogen worden afgegeven. Hij stelt dat van meet af aan duidelijk was dat de VAE vroeg of laat deze schepen zou gaan inzetten. "En al vroeg in het conflict bleek hoe de zeeblokkade van Jemen, officieel om wapenleveranties aan de Houthi's tegen te houden, in de praktijk desastreuze effecten had op de bevolking van Jemen, die voor voedsel of medicijnen in belangrijke mate afhankelijk is van importen via zee."

Sadet Karabulut (SP) vindt dat de minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken moet uitleggen hoe dit kan gebeuren. "Als de minister afspraken heeft gemaakt over dat de schepen niet mogen worden ingezet in Jemen, dan moet ze dat kunnen garanderen."

"Ik blijf erbij dat het een grof schandaal is dat er nog steeds geen wapenembargo geldt voor coalitielanden. Het Nederlands beleid is op ons aandringen zeer restrictief, maar of dat voldoende is, moet nog blijken."

Dit artikel is geschreven door Ludo Hekman (Lighthouse Reports). Pointer onderzoekt samen met Lighthouse Reports en Bellingcat de Europese wapenhandel naar conflictgebieden onder de projectnaam #EUarms.

Header: beeld van Mztourist (CC-BY-SA)