De inkomsten van zorginstellingen zijn al vaker het onderwerp van discussie. Een bekend voorbeeld is het Almelose zorgbedrijf Anahid. Onderzoeksplatform Follow The Money zocht uit dat daar in 2017 maar liefst 66,8 procent winst werd gemaakt. Een geval waar je als journalist via een tipgever of een goed netwerk tegenaan loopt. Maar wij willen een iets groter net uitgooien om deze uitzonderingen te vinden.

Daarom zijn we samen met Follow The Money en Reporter Radio op zoek gegaan naar een manier waarop we deze megawinsten in de zorg op een structurele manier kunnen onderzoeken. Het resultaat van ons onderzoek lees je hier, en hieronder leggen we uit hoe we van duizenden zorgbedrijven naar een lijst van 97 instellingen zijn gegaan waar voor miljoenen euro’s aan winst worden gemaakt.

Je kunt de uitzending over dit onderwerp hier bekijken.

Brongegevens en criteria

De data voor ons onderzoek kun je vinden bij het Centraal Informatiepunt Beroepen Gezondheidszorg (CIBG), onderdeel van het Ministerie van VWS. Dit zijn de digitale jaarrekeningen van alle Zorg, Jeugdzorg en Veilig Thuis instellingen. Het meest recente jaar waar gegevens voor beschikbaar zijn is 2017.

Zodra je deze bestanden downloadt, kom je een zogeheten vereenvoudigd en volledig bestand tegen. Een zorginstelling mag namelijk een vereenvoudigde jaarrekening indienen zodra het in twee opeenvolgende jaren aan minstens twee van de onderstaande criteria voldoet:

• Een netto-omzet van minder dan 700.000 euro;

• Gemiddeld minder dan 10 werknemers;

• De waarde van de activa is niet meer dan 350.000 euro (volgens de balans met toelichting).

Zodra je een vereenvoudigde jaarrekening mag indienen, zeggen we voor het gemak dat je een kleine zorginstelling bent. De overige zorginstellingen beschouwen we dus als grote zorginstellingen.

Om tot een lijst van zorgbedrijven te komen die enorme winsten maken, hebben we de criteria van professor Accountancy Jeroen Suijs van Tilburg University aangehouden. Voor omroep Gelderland heeft hij al eens een analyse gedaan naar zorginstellingen. Een van de belangrijkste criteria is de grens van tien procent winst: zodra de winst ten opzichte van de omzet boven die tien procent zit, dan is dat een goede indicatie om dieper in dat bedrijf te duiken.

Nadat wij een paar steekproeven op zowel de vereenvoudigde als de volledige jaarrekeningen hebben gedaan, kwamen wij erachter dat de digitale gegevens voor de kleine zorgbedrijven te veel fouten bevat. Wat in de Excel-bestanden staat, komt te vaak niet overeen met de papieren jaarrekening. Daarom hebben wij ons onderzoek op de grote zorginstellingen gericht.

Van 1.959 naar 174 zorgbedrijven

In dat volledige bestand staan de jaarrekeningen van 1.959 zorginstellingen voor het jaar 2017. Een van de criteria van professor Suijs is dat niet alle soorten zorg van belang zijn als we die grens van tien procent winst hanteren. In deze analyse kijken we naar onderstaande vormen van zorg, omdat de megawinsten daar vaak ten koste gaan van cliënten.

De volgende drie categorieën worden meegenomen in deze analyse:

• Geestelijke gezondheidszorg

• Gehandicaptenzorg

• Verpleging, verzorging en thuiszorg

Na deze selectie houden we 1.119 zorgbedrijven over. Daarnaast willen we de VOF-bedrijven (Vennootschap Onder Firma) niet in onze lijst, omdat tien procent winst daar geen opvallend gegeven is. Ook willen we bedrijven met een minimale omzet van 100.000 euro bekijken. Meer dan tien procent winst over een lage omzet zegt namelijk niet zo veel. Met deze selectie houden we nog 1.077 zorgbedrijven over.

Over deze ruim duizend bedrijven hebben we het winstpercentage in 2017 uitgerekend. Als we filteren op een minimale winst van tien procent, dan houden we een lijst van 174 zorginstellingen over.

Je kunt deze 174 grote zorginstellingen downloaden als databestand. Daarbij moeten wij wel expliciet vermelden dat er niet per se iets vreemds gaande is bij deze bedrijven. Hoge winst kan incidenteel zijn. Een grote stroom aan inkomsten kan net voor het einde van het boekjaar zijn binnengekomen. Denk aan subsidies of een grote opdracht. Wellicht zit een bedrijf vlak boven die grens van tien procent omdat ze extreem efficiënt werken. Verder onderzoek is dus van groot belang.

Wat gebeurt er met de lijst van 174?

De lijst met 174 zorgbedrijven wordt inmiddels uitvoerig geanalyseerd door gemeenten, zorgverzekeraars en de zorgbedrijven zelf. In dit verhaal van Follow The Money kun je lezen dat de gemeente Wageningen het zorgbedrijf GGZ Centrum Wageningen om opheldering heeft gevraagd vanwege de hoge winstcijfers. Na controle blijken daar geen vreemde dingen aan de hand te zijn.

"Wij hebben gelukkig een heel betrokken gemeente", zegt Annemarie van den Harn, bestuurder van GGZ Centrum Wageningen. "Ik vind het heel belangrijk dat er openheid is in de zorg."

Ook het zorgbedrijf Ben OudeNijhuis, een initiatief van Omroep Max-directeur Jan Slagter, was onderwerp van gesprek op Twitter. In 2017 heeft het bedrijf ruim tien procent winst gemaakt, maar betekent dat automatisch dat er iets vreemds bij dat bedrijf gaande is? Nee.

Uit het jaarverslag van de Rotterdamse zorginstelling blijkt dat het bedrijf pas in november 2017 is begonnen, en een flink aantal donaties heeft ontvangen. Dit zorgbedrijf staat dan ook niet op onze lijst van 97 dubieuze instellingen.

Door de publicatie van deze lijst worden ook administratieve fouten geconstateerd, in zowel de digitale jaarrekening als op papier. Na de uitzending nam directeur Youssef Youfi van Friesland Begeleid Wonen contact met ons op. Samen met het ministerie van VWS hebben zij de gecorrigeerde jaarrekeningen online gezet. Datzelfde geldt voor het bedrijf Metabletica B.V.

Het zorgbedrijf Jonkerszorg in Hoogwoud heeft naar aanleiding van onze publicatie de winstcijfers uitgesplitst. Een deel van de winst wordt namelijk gebruikt voor het onderhoud van een woning waar veertien personen met dementie of andere vormen van geheugenverlies worden verzorgd. Na aftrek van deze post blijft er 7,5 procent over.

De maatschap Mare Bijzondere Zorg benadert ons ook met de vraag waarom zij op de lijst staan. Zij vinden dat zij er niet op thuis horen omdat het salaris van de bestuurders nog moet worden betaald uit de winst. "Dat salaris moet dan ook voldoen aan de Wet Normering Topinkomens (WNT). Na aftrek van dat salaris blijft er aan winst over 0,3procent (2017) resp. 6,2 procent (2018). Het individuele salaris blijft ruim onder de WNT," verklaren zij.

De lijst van 174 instellingen maakt de zorg dus een stuk transparanter. Maar handmatig onderzoek is hierbij van groot belang. Enkel van deze lijst uitgaan en bedrijven beschuldigen is onverantwoordelijk. Hieronder kun je lezen hoe wij vervolgens verder zijn gegaan in ons onderzoek.

Handmatig onderzoek

Vanaf dit punt zijn we dieper in de jaarrekeningen en overige bedrijfsgegevens gedoken. Hierbij kwam de kennis van Reporter Radio en Follow The Money goed van pas. Met hun expertise en kennis zijn we door de lijst van 174 bedrijven gegaan om te kijken bij welke instellingen de winst moeilijk te verklaren is.

Om het handmatige onderzoek te vereenvoudigen, hebben we nog twee zaken toegevoegd aan ons databestand: het winstpercentage van het voorgaande jaar (ter indicatie of een hoog winstpercentage incidenteel is) en of de instelling een eenmanszaak of maatschap is (omdat de winst in deze bedrijven vaak het salaris van de eigenaar betreft).

Waar kijken wij als journalist onder meer naar als we de jaarrekening onderzoeken?

• Is er sprake van incidentele winst, zoals subsidies of eenmalige investeringen die nog niet besteed zijn?

• Wat staat er op de websites van deze zorgbedrijven? Is het een plausibel verhaal dat daar wordt verteld?

• Klopt het personeelsbestand? Of worden er vrijwilligers ingezet zodra er professionals moeten worden ingehuurd?

• Hoe hoog zijn de personeelskosten ten opzichte van de omzet? In de zorg - een dienstensector - zou deze relatief hoog moeten zijn.

• Wat gebeurt er met de winst? Wordt die in de onderneming gestoken, of is er sprake van hoge dividenduitkeringen?

• Heeft het bedrijf hoge schulden of leningen uitstaan, en zo ja, aan wie? En is daar een logische verklaring voor te vinden?

• Is er sprake van managementvergoedingen, en zo ja, zijn die in verhouding tot de omzet en andere kosten van de onderneming?

• Is er sprake van hoge kosten die niet lijken te passen bij de aard van een zorgonderneming, zoals dure auto’s of apparatuur?

• Als er sprake is van huurkosten, zijn die dan in verhouding met het pand waarvoor wordt betaald? En wie is de eigenaar van het pand?

• Is de Nederlandse Zorgautoriteit of de Inspectie voor de Gezondheidszorg ooit op bezoek geweest bij dit bedrijf? Zo ja, wat zeggen de inspectierapporten?

• Is de jaarrekening volledig inzichtelijk? Op sommige jaarrekeningen staan posten die - om voor ons onduidelijke redenen - onleesbaar zijn gemaakt.

• Is dit bedrijf ooit op een negatieve manier in de publiciteit gekomen, en zo ja, waarom?

Na al deze afwegingen houden we een lijst van 97 zorgbedrijven over. Hier wordt voor 51,7 miljoen euro aan winst gemaakt: winst die we niet kunnen toewijzen aan logische verklaringen.

Je kunt de uitzending van Pointer over megawinsten van zorgbedrijven van woensdag 26 juni hier terugkijken. Dit is een onderzoek in samenwerking met Reporter Radio en Follow The Money. De reportage van Reporter Radio (zondag 30 juni) kun je hier beluisteren, en bij Follow The Money kun je meer lezen over een aantal specifieke bedrijven die we hebben doorgenomen.

Illustratie door Wendy van der Waal