‘Je moet gewoon in de bosjes schijten en zeiken. Het is niet anders’, vertelt Flo. Hij is dakloos en leeft op straat. Zijn behoefte doet hij, net als tientallen andere dakloze personen in de stad, noodgedwongen in de struiken, in een parkeergarage of buiten op straat. Zomaar even een cafeetje binnenlopen om naar het toilet te gaan is voor hem eigenlijk geen optie; veel cafés en kroegen weigeren daklozen, omdat ze vrezen voor overlast.

Volgens de gemeente Tilburg zijn er veel toiletvoorzieningen aanwezig in de stad: 38 toiletten zouden volledig of deels openbaar zijn. Voor dak- en thuisloze personen is het aanbod echter een stuk schraler: voor acht toiletten moet betaald worden en andere openbare toiletten in bijvoorbeeld wijkcentra of gemeentekantoren zijn om 20.00 uur gesloten. In de Tilburgse binnenstad zijn er maar twee toiletten waar dak- en thuislozen, en überhaupt bezoekers van het centrum, 24 uur per dag gratis terechtkunnen.

Toiletten lastig te vinden

Die toiletten zijn ook nog eens lastig vindbaar, weet PvdA-raadslid Stefan Jansen. “De aanduidingen van openbare toiletten op de stadskaarten en de wegwijzers ontbreken vaak. Je kunt bijvoorbeeld bij een fietsenstalling in de stad en bij het Mercure Hotel naar het toilet, maar dat staat op die gebouwen zelf niet aangegeven. Als je het toilet in de parkeergarage van het Pieter Vreedeplein zoekt, weet je totaal niet welke kant je op moet. Je komt gewoon in een donker hol uit.”

Om nog maar te zwijgen over de staat van dat toilet: de deur is kapot, er is geen toiletpapier aanwezig, de pot zelf is ronduit smerig en de urine loopt de parkeergarage in. En dat niet alleen: het toilet wordt soms ook door dakloze Tilburgers gebruikt om de nacht door te brengen. “Er zijn verschillende daklozen die in hun zoektocht naar een slaapplek hier uitkomen”, zegt een woordvoerder van de gemeente. “Eén van die daklozen verbleef er meerdere dagen.”

Geen plek voor een grote boodschap

In andere steden is de oogst niet veel beter. Uit een inventarisatie van Pointer blijkt dat het in de tien grootste steden ook zoeken is naar toegankelijke toiletvoorzieningen. Een gemeente als Amsterdam telt officieel 162 openbare toiletten. Maar van toiletten in de openbare ruimte die altijd open zijn, ook toegankelijk voor vrouwen én gratis te gebruiken, telt Amsterdam er niet meer dan drie. Van de 19 semi-openbare toiletten die de gemeente Eindhoven telt, zijn de enige toiletten die altijd open én gratis te gebruiken zijn, de zeven plaszuilen in de stad. Daar kan niemand een grote boodschap doen.

“Nederland is niet echt het land waar je overal naar de wc kan”, ziet Esmé Wiegman. Als directeur van Valente, de brancheorganisatie van hulporganisaties voor kwetsbare mensen, pleit zij ook voor meer openbare toiletvoorzieningen. “Het liefst wil je dat niemand dakloos is, maar als mensen toch dakloos raken wil je dat er goede voorzieningen zijn voor dagelijkse verzorging. Als die er niet zijn, raak je als je dakloos bent sneller in verval, en dat kan erg lastig zijn.”

Douche is een luxeproduct

De douche is voor dakloze mensen al helemaal een luxeproduct geworden. Daklozenopvang Traverse is een van de weinige plekken – zo niet de enige – waar daklozen een douche kunnen nemen. “Ons interventieteam fietst rond en bezoekt mensen die echt op straat leven. Als zij denken dat iemand een douche nodig heeft, begeleiden ze hem of haar naar onze locatie”, zegt een woordvoerder van de opvang. “Als iemand spontaan toe is aan een douche en als er voldoende personeel is, zijn onze collega’s ook bereid om iemand te laten douchen.”

Maar die douche is niet geheel vrijblijvend: zo moeten mensen een geldig identiteitsbewijs kunnen tonen én ‘binding met de regio’ hebben voor ze aanspraak op een douchebeurt kunnen maken. “Vanuit menselijkheid willen we iedereen een warme plek bieden, maar om het ook behapbaar te maken hebben we nu eenmaal bepaalde richtlijnen waar we rekening mee moeten houden. Iedere regio doet dat zo.”

Investering van 400.000 euro

Om toiletterend Tilburg tegemoet te komen, heeft de gemeente onlangs nog 400.000 euro geïnvesteerd in betere sanitaire voorzieningen. Daarmee wordt onder meer de vindbaarheid van de toiletten verbeterd, zo is de belofte, en zijn er twee toiletruimtes in het noordelijke en oostelijke deel van de binnenstad bijgekomen. In een bedrijfsverzamelgebouw en een fietsenstalling welteverstaan, die allebei ’s nachts op slot gaan. Voor daklozen is dat dus nauwelijks een verbetering van de situatie.

“Je ziet dat die vier ton tot kleine plusjes leidt”, zegt raadslid Jansen. “Maar als je als stad echt een grote slag wil maken naar een gastvrije stad, dan moet je een groter bedrag voor toiletvoorzieningen beschikbaar stellen. Dit soort voorzieningen worden privaat minder snel opgepakt, dus heeft de gemeente er juist een grote rol in. In andere landen is het heel gebruikelijk dat de overheid dit soort dingen regelt, in Nederland blijkbaar nog niet.”

Luister naar de uitzending van Thijs van Dorssen en Rens van de Plas: