Deze factcheck is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Bekijk hier alle factchecks.

Bron van de bewering

“We bouwen te weinig vanwege de stikstofproblematiek”, zei GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans op zondag 22 oktober tijdens het verkiezingsdebat (20:36-21:15) van het tv-programma College Tour. Dat klopt niet, reageerde zijn rivaal Caroline van der Plas van BBB. “Het wordt continu zo geframed: door het stikstofprobleem kan er niet gebouwd worden. Maar dat heeft heel andere redenen.”

Iets soortgelijks gebeurde tijdens het RTL-verkiezingsdebat (25:12-25:59) van zondag 12 november. Daar was het politiek journalist Frits Wester die zei dat door de stikstofproblematiek de woningbouw stil is komen te liggen. Weer diende Caroline van der Plas hem van repliek: “Maar dat is niet waar, dat wil ik even corrigeren, want dat verhaal horen we al heel lang. Het is niet waar dat het door stikstof op slot zit.” Vervolgens legt ze uit dat er andere factoren zijn die ervoor zorgen dat er te weinig gebouwd wordt.

Waarom dit onwaar is

Hoe zit het ook alweer met het stikstofprobleem? Het probleem is eigenlijk niet stikstof, want zo’n tachtig procent van de lucht bestaat uit dit reukloze gas. Het draait om stikstofverbindingen: stikstofoxiden, die worden uitgestoten door autoverkeer en industrie, en ammoniak, die afkomstig is uit mest van de veehouderij.

Als deze stikstofverbindingen terechtkomen in natuurgebieden, leidt dat tot een toename van voedingsstoffen in de bodem. Daardoor verdwijnen zeldzame planten die op voedselarme grond groeien. Vervolgens delven ook dieren die van die zeldzame planten leven, het onderspit.

Ontstaan van de stikstofcrisis

Om dit stikstofprobleem aan te pakken, ontwikkelde de Nederlandse overheid beleid: het Programma Aanpak Stikstof (PAS), dat in 2015 in werking trad. Via dit programma werd ook het verlenen van vergunningen geregeld voor projecten waarbij stikstofverbindingen vrijkomen, zoals de bouw van wegen, stallen en woningen.

Op 29 mei 2019 kwam er een kink in de kabel, toen de Raad van State oordeelde dat de PAS juridisch niet in de haak was en daarom niet meer gebruikt mocht worden om toestemming te geven voor projecten waarbij stikstofverbindingen vrijkomen. Dit was de aanleiding voor de zogeheten ‘stikstofcrisis’.

Het bouwen van woningen werd toen complexer, omdat per bouwproject moest worden bewezen dat er geen extra stikstofverbindingen in kwetsbare natuurgebieden zouden terechtkomen, of de extra stikstofuitstoot gecompenseerd zou worden.

Onmiddellijk ontstond dan ook de vrees dat dit ook gevolgen zou hebben voor de woningbouw. Zo schreef het AD in augustus 2019: "Stikstofprobleem gijzelt woningbouw: huizentekort loopt verder op. Een maand later kopte RTL Nieuws: Zelfs kleinere verbouwing ligt stil door stikstofproblematiek.

Geen daling in woningbouw

Maar zorgde de stikstofcrisis inderdaad voor een rem op de woningbouw? Jan Rouwendal, hoogleraar vastgoedeconomie aan de VU, boog zich over deze vraag en publiceerde afgelopen september zijn analyse in ESB, een vakpublicatie voor economen.

Hij onderzocht het aantal verleende bouwvergunningen voor woningen dat werd verstrekt na de geruchtmakende uitspraak van de Raad van State in mei 2019. Zijn bevindingen staan in onderstaande figuur. De blauwe stippellijnen zijn de trendlijnen voor het aantal verstrekte bouwvergunningen voor en na de beslissing van de Raad van State. De figuur laat zien dat er na mei 2019 geen sprake is van een dalende trend

De onderzoeker concludeert dan ook:

“Het effect van de stikstofcrisis op de woningbouw viel reuze mee. Onmiddellijk na de uitspraak van de Raad van State in mei 2019 was er nauwelijks sprake van een terugval. Voorafgaand aan die uitspraak was er een dalende trend in de aantallen afgegeven vergunningen, terwijl er daarna juist een licht positieve trend waarneembaar werd.”

Ook blijkt uit zijn analyse dat in de buurt van kwetsbare natuurgebieden geen sprake is van een daling in woningbouw.

Dat wil niet zeggen dat het bouwen door het stikstofprobleem makkelijker is geworden. Maar, concludeert de onderzoeker, blijkbaar hebben gemeenten en ontwikkelaars hun best gedaan om woningbouw door te zetten, bijvoorbeeld door stikstofrechten te kopen via stikstof makelaars.

Andere factoren zorgen voor daling

Momenteel en ook volgend jaar is er echter wel sprake van een serieuze dip in de bouw van woningen, waarschuwt brancheorganisatie NEPROM. Maar dat komt niet door de stikstofcrisis. De oorzaak is de verslechterde financiële situatie, waardoor het minder lucratief is geworden om woningen te bouwen. Dat liet ook minister van Volkshuisvesting Hugo de Jonge op 22 mei 2023 in een Kamerbrief aan de Tweede Kamer weten.

De belangrijkste belemmeringen voor de woningbouw zijn op dit moment:

• De gestegen rente, waardoor woningzoekenden minder hoge hypotheken kunnen afsluiten;
• De inflatie, waardoor onder meer bouwmaterialen duurder worden, waardoor ook het bouwen van woningen duurder wordt;
• Gebrek aan beschikbare grond om woningen te bouwen.

Conclusie

Het idee dat de woningbouw is ingestort door de stikstofcrisis, klopt niet. Nadat de Raad van State in 2019 de uitspraak over de stikstofaanpak deed, daalde het aantal verleende bouwvergunningen niet. De huidige dip in de woningbouw wordt veroorzaakt door verslechterde financiële omstandigheden. Het was dus terecht dat Caroline van der Plas Timmermans en Wester corrigeerde.