Ze loopt op een verlaten stuk land. Halverwege de vijftig is Janet Ossebaard, gehuld in een lange grijze bontjas. Ze heeft kort, rood geverfd haar. Het is fris en het schemert. Om haar hals hangt een verrekijker, in haar zak heeft ze een laserpen. "Zo'n hele sterke." Haar witte Labrador Claudy rent om haar heen. Ossebaard gaat in het gras zitten en tuurt met haar verrekijker naar het heelal. Op zoek naar aliens en buitenaardse tekens. Als ze hoog in de hemel iets opvallends ziet, seint ze met haar laserpen. "En geheid dat ze antwoorden. Beng! Met een flits. Soms wel drie keer: boem, boem, boem. Helemaal te gek." Er is geen greintje ironie in haar stem te bespeuren.

De scène komt uit een mini-documentaire die Ramon Hoogerhuis en Maaike Ruigrok vorig jaar voor de VPRO maakten over Ossebaard. De kleine inkijk in haar leven leert dat ze al ruim twintig jaar graancirkels bestudeert. "Die zijn niet door mensen gemaakt." Ossebaard schreef er een aantal boeken over. Op internet schrijft ze columns over complottheorieën. Over zogenoemde chemtrails schrijft ze: “We worden besproeid, laat je niets wijsmaken!”. Over het neerschieten van de MH17: "Ik zag een enorm stuk metaal, het lag erbij alsof het voorzichtig in het tarweveld was neergelegd." Maar ook vaccinaties, de opkomst van IS en zendmasten zijn populaire onderwerpen. In de ogen van Ossebaard zijn dit allemaal onderdelen van een groot complot om het volk dom te houden en te onderdrukken.

Janet Ossebaard groeit op het Overijsselse Bathmen en studeert letterkunde. Ze heeft een tijdje een eigen communicatiebedrijf waarmee ze trainingen verzorgt. Dagblad De Stentor schrijft in 2017 een artikel over een tentoonstelling van Ossebaard over graancirkels. In het stuk gaat het ook over de dag in 1994 waarin ze, net buiten Assen, haar eerste graancirkel ziet. Het verandert haar leven: "Ik zat niet te wachten op een grote shift in mijn leven, was emotioneel stabiel en gelukkig'", zegt ze. "Maar ik zag in het plaatsje Witten mijn eerste graancirkel en werd helemaal stil van binnen. Ik ben niet snel onder de indruk, maar dat was ik toen wel. Je kan het namelijk niet verklaren en ik blijf een analytisch dier, dat is de aard van het beestje.''

Theo Meder, hoogleraar Volksverhaal en Vertelcultuur, leert Janet Ossebaard aan het begin van de eeuw kennen als hij zich aansluit bij de Dutch Centre for Cropcircle Studies, een groep graancirkel-deskundigen waarvan Ossebaard ook lid is. Meder doet onderzoek naar de betekenis die de graancirkels hebben voor de leden van de groep en welke verhalen ze erover vertellen. "Ik betaalde keurig contributie en bezocht hun bijeenkomsten. Meestal ergens op de Veluwe", aldus Meder. Hij omschrijft groep deelnemers als keurige, ietwat saaie mensen. "Allemaal met een rotsvast geloof in het idee dat graancirkels door buitenaardse of bovennatuurlijke krachten worden gemaakt." Ossebaard behoort volgens Meder tot de meer excentrieke leden van de groep.

Naast de overtuiging van buitenaardse of bovennatuurlijke invloeden bij het ontstaan van de graancirkels, geloven de meeste groepsleden ook in een opeenstapeling van allerlei complottheorieën, zo ontdekt Meder. In de groep is men goed op de hoogte van de theorie over een klein clubje rijke en machtige mensen, aangeduid als 'illuminati' of 'elite', die in het geheim bezig is een kwaadaardig plan uit te voeren en 'een nieuwe wereldorde' probeert te scheppen. Omdat hij tijdens de bijeenkomsten steevast aantekeningen maakt, gaat binnen de groep al snel het verhaal dat hij wel een agent van de Binnenlandse Veiligheidsdienst moet zijn. "Enige paranoia was een deel van de groep niet vreemd. De meesten hadden sowieso het idee dat ze werden afgeluisterd of in de gaten gehouden werden", herinnert Meder zich.

Recent stortte Ossebaard zich op de coronacrisis. Ze maakte er een vierdelige documentairereeks over, te vinden op de website wanttoknow.nl. Strekking: Big Pharma en Bill Gates zitten achter de huidige crisis. Zij zouden financieel belang hebben bij de komst van een vaccin. Via een wereldwijd vaccinatieprogramma krijgt iedereen minuscule technologie ingespoten waarmee een kleine en machtige 'elite' totale controle krijgt over de burgers. De site claimt dat haar documentaireserie al meer dan 100.000 views heeft.

Waarom steekt Ossebaard zoveel tijd in het maken van dit soort documentaires? Afgelopen donderdag hebben we een afspraak met haar voor een interview. Een paar dagen eerder stemt ze monter en zonder aarzelen in met het vraaggesprek, op twee voorwaarden: ze wil ons niet bij haar thuis ontvangen en ze wil ook niet dat we iemand meenemen die met haar in discussie gaat. We stemmen toe en geven aan ook opnames te willen maken. Op haar verzoek wordt een park in Zutphen de locatie voor het vraaggesprek. We worden begroet met een uitgestoken hand, die we beleefd weigeren. We houden ons aan de anderhalve meter afstand, Ossebaard gelooft daar niet in, zij is van mening dat het coronavirus een gewoon griepvirus is. Het wordt een wonderlijk interview dat het einde niet haalt.

'Waarom nou al die paniek?'

We duiken in haar vierdelige documentaireserie. Wie de moeite neemt de vier delen te bekijken, ontdekt al snel dat het geen documentaire is. De eerste drie delen bestaan eigenlijk uit één lange voice-over, geplakt onder van het internet gehaald beeldmateriaal.

Het begint meteen met een stevig statement: Covid-19 is volgens Ossebaard niet meer is dan een gewoon griepje. "Waarom nou al die paniek?" Daarna volgt een uitstap naar 5G. Van de straling zouden mensen 'griepachtige verschijnselen krijgen', aldus Ossebaard. "Zou het kunnen dat het coronavirus wordt gebruikt om 5G klachten weg te wimpelen? U heeft geen last van 5G, u heeft coronavirus." Covid-19 heeft kenmerken van de griep, maar verschilt op een aantal belangrijke punten. Daarnaast is er geen enkel wetenschappelijk bewijs voor een verband tussen 5G en het coronavirus.

Maar Ossebaard gaat door. We worden volgens haar allemaal doelbewust verkeerd geïnformeerd. Ze haalt Miles Gou aan, een Chinese bron die beweert dat het allemaal veel erger is in China dan dat ons verteld is. 1,5 miljoen Chinezen zouden zijn besmet, er zouden 50.000 doden zijn, 1200 crematies per dag. Ossebaard ziet op dat moment dat er in Wuhan een groot ziekenhuis, met voor elk raam tralies, uit de grond wordt gestampt. Het is haar duidelijk: "Dit gaat al lang niet meer om het coronavirus." Het spel is op de wagen.

Enter: Charles Lieber. Op 20 januari dit jaar wordt bekend dat deze Amerikaanse biochemicus is gearresteerd. Lieber werkt op Harvard, ook is hij verbonden aan de universiteit van Wuhan, waar hij meer dan behoorlijk voor wordt vergoed. Lieber doet, naast zijn wetenschappelijk werk, met zijn bedrijf Lieber Research Group onderzoek naar nanotechnologie en de beïnvloeding van het cognitieve vermogen van mensen. "Waarom moet ik direct denken aan crowd control van 5G?", vraagt Ossebaard zich af. Lieber werd inderdaad gearresteerd omdat hij niet voldoende duidelijkheid kan verschaffen over zijn banden met en betalingen door de universiteit van Wuhan. Er is geen verband tussen Charles Lieber en het ontstaan van het coronavirus.

Ossebaard gooit er een nieuwe verhaallijn tegenaan. Het virus zou met opzet gemaakt zijn in een laboratorium in Wuhan. Als bron haalt ze een anonieme Chinese inlichtingenofficier aan. Hij vertelt dat de Chinese overheid het virus wil inzetten om de opstanden in Hong Kong neer te slaan. De werking blijkt echter zo heftig (aftakeling en psychoses gevolgd door een gruwelijke dood) dat van het gebruik wordt afgezien. Het virus belandt 'op de dierenmarkt van Wuhan' in verkeerde handen. Mensen raken besmet en er vallen duizenden doden die worden gecremeerd in ovens. Dat moet wel, aangezien er rond Wuhan hoge concentraties van zwaveldioxide worden gemeten. Zwaveldioxide komt onder meer vrij bij de verbranding van organisch materiaal. "Zijn dat lijken?"

Bill Gates

En dan volgt een plotwending. De naam van Bill Gates wordt geopperd. De miljardair zou met zijn enorme belangen in de farmaceutische industrie baat hebben bij een pandemie om geld te verdienen. "Als er even geen virus is dan creëer je er een: COVID-19." Daarnaast wil Gates volgens Ossebaard nog iets. "Je snapt het al: het gaat om het depopulatie-programma van Bill Gates. Hij wil van 7 miljard wereldburgers naar maximaal 500 miljoen aardbewoners." Het hoge woord is eruit. Dan volgt als afsluiter nog een anti-vaccinatie-statement, verpakt in een vraag: "Vaccinaties binnenkort voor allemaal. Zit daar dan ook nanotechniek in? Van de gedragsbeïnvloeders en Lieber? Brr." Het verhaal over het vermeende depopulatie- programma van Gates is zeer gangbaar onder complotdenkers en is al even vaak gedebunked.

In het derde deel introduceert Ossebaard de term 'Cabal'. Dat zou de rijke en machtige club van (Joodse) samenzweerders zijn die de wereldbevolking eronder houdt. Deze 'Cabal', die baat heeft bij de komst van het virus, staat op het punt te vallen. De beurzen dalen, er volgt een economische reset. De lockdown zal ervoor zorgen dat de 'Cabal' niet meer kan communiceren. De Verenigde Staten heeft in Europa 30.000 militairen op de been gebracht onder de noemer Defender 2020, een militaire oefening. De soldaten zijn er om de burgers te beschermen tijdens de lockdown. "Deze spannende fase eindigt op 10 april met een grote awakening." Aldus Ossebaard.

Voor de goede orde: er zijn geen 30.000 Amerikaanse militairen op de been. De oefening is namelijk afgeblazen. De Cabal-theorie is nooit bewezen en wordt bovendien door velen beschouwd als antisemitisch. En die 'grote awakening'? Die is vooralsnog uitgebleven.

Discutabel

Ossebaard probeert de kijker een gedegen journalistiek product voor te houden. Ze wekt de indruk dat haar documentaires de vrucht zijn van diepgravend onderzoek. Haar 'bronnen' en 'bewijzen' zijn in werkelijkheid nogal discutabel. Ossebaard levert geen enkel wetenschappelijk bewijs voor haar beweringen, doet niet aan bronvermelding, haalt zaken uit de context en is met regelmaat feitelijk onjuist.

Waar complotdenkers in het verleden een marginaal bereik hadden, is dit met de opkomst van social media enorm veranderd. Op talloze platforms en websites worden complottheorieën besproken en verspreid. "Zorgelijk", vindt politicoloog André Krouwel. "Het is niet zonder consequenties. Mensen gaan in de complotverhalen toch dingen zien. Door de constante verspreiding via social media kunnen mensen overtuigd raken en kunnen groepen het geloof in de overheid verliezen."

Theo Meder is ook bezorgd. "Dit gedoe heeft zijn onschuld verloren", zegt hij. Hij ziet een verband tussen de hoos aan complottheorieën over de zendmasten die in verband worden gebracht met 5G en het recent in de brand steken ervan. "In de loop der jaren zie je bij een deel van dit soort mensen dat door de stapeling van al dat complotdenken dat het radicaler wordt."

Meder stuurt na het gesprek een Facebookbericht door van Robert Boerman die destijds ook lid was van de graancirkelclub. Boerman juicht in zijn bericht het in de brand steken van zendmasten toe en noemt de brandstichters 'helden' en bestempelt de daad als 'zelfverdediging'. Het bericht is 94 keer geliked en 51 keer gedeeld. Boerman reageerde niet op vragen van ons.

"Als je eenmaal in één samenzweringstheorie gelooft, geloof je al snel in allerlei samenzweringstheorieën", zegt Jaap Staman. Hij studeerde communicatie aan de Vrije Universiteit en deed onderzoek naar complottheorieën. "Mensen geloven dan dat de farmaceutische industrie een groot complot is en dat de maanlanding nooit heeft plaatsgevonden en ook dat aanslagen op de Twin Towers het werk zijn van de CIA".

Krouwel verklaart dit als volgt: "Complotdenkers snappen de complexe wereld niet en verzinnen vervolgens een verklaring voor wat er gebeurt." Het is volgens Krouwel bijvoorbeeld veel makkelijker om 'de Joden' de schuld te geven van de financiële crisis in 2008 in plaats van de banken met hun ingewikkelde leningen en onbegrijpelijke financiële producten. Krouwel doet momenteel uitgebreid onderzoek naar complottheorieën die samenhangen met de corona-crisis.

Zijn VU-collega Jan-Willem van Prooijen: "Bij complotdenkers zie je vaak een enorme zelfverzekerdheid. Ze hebben ook steevast hele simpele oplossingen voor zeer complexe problemen", aldus de sociaal psycholoog die veel onderzoek doet naar de psyche van complotdenkers. Krouwel vult aan: "Complotdenkers hebben ook altijd overal verstand van. Ze claimen over kennis te beschikken van de meest uiteenlopende en complexe zaken. Kennis die ze vaak helemaal niet kunnen hebben", aldus Krouwel. "Ga je er tegenin dan word je weggezet en krijg je steevast te horen dat je 'blind' bent of onderdeel van de samenzwering."

Persona non grata

Daar kwam Theo Meder ook achter toen hij twintig jaar geleden lid werd van de graancirkel-groep. Kort nadat hij zijn onderzoek publiceert, waarin hij duidelijk maakt niet te geloven dat buitenaardse krachten verantwoordelijk zijn voor de graancirkels, wordt hij tot persona non grata verklaard. Janet Ossebaard is dan net aangetreden als voorzitter. Ze royeert hem per e-mail. "Ze was toen heel boos op me", aldus Meder. Hij haalt er de schouders over op.

Dan ons eigen gesprek met Ossebaard in het park in Zutphen. Dat verloopt aanvankelijk ontspannen. Over de graancirkeltijd wil ze niet veel kwijt. Ze wil over COVID-19 praten. "Het is een gewoon griepje! Alle maatregelen zijn krankzinnig", aldus Ossebaard. Als het gesprek vervolgens op 5G komt en het in de brand steken van zendmasten wordt het moeizaam. Ossebaard vindt dat ze in haar documentaire slechts vragen oproept over 5G. "Ik suggereer niks!" Uiteindelijk wil ze geen commentaar geven op de brandstichtingen. Als we doorvragen slaat de stemming om. "Je gaat over een grens. Dit is mij provoceren en hopen dat ik een uitspraak doe over het in de brand steken van de masten", aldus een geïrriteerde Ossebaard. Als we nogmaals aandringen dreigt Ossebaard op te stappen. "Als je niet dit verandert dan loop ik nu weg. Einde oefening."

Sukkel!

Ossebaard besluit alsnog te blijven zitten en begint een voor ons onnavolgbare complottheorie uit de doeken te doen. We krijgen verwijten dat we ons werk niet goed doen. "Doe eens onderzoek! Weet je, ik heb je Linkedin-pagina bekeken en je bent geïnteresseerd in witteboordencriminaliteit en het welzijn van burgers. Ik merk er niets van. Je vragen zijn 'mainstream media' en daar baal ik van." Als het gesprek komt op haar gebrekkige bronvermelding loopt de temperatuur opnieuw op. "Dat doet de NOS ook niet! Sukkel!", bijt Ossebaard ons toe. Uiteindelijk breekt ze het interview alsnog af en stapt ze op.