Maar liefst 62 procent van onze waterkeringen voldoet niet aan de nieuwe veiligheidsnormen om de zeespiegelstijging of extreme neerslag in de nabije toekomst te kunnen trotseren. Het gaat om dijken, duinen, dammen, kademuren, stormvloedkeringen en sluizen: zogenoemde ‘primaire’ waterkeringen. In totaal moet 1500 kilometer aan dijktrajecten vóór 2050 worden versterkt om ons land veilig te houden.

En een groot aantal van die dijken moet zelfs met urgentie aangepakt worden, waarschuwt de Inspectie Leefomgeving en Transport onlangs in haar rapport. Elke 12 jaar beoordeelt de inspectie of de waterkeringen nog voldoen aan de wettelijke veiligheidsnorm, die met het oog op de klimaatveranderingen flink aangescherpt is. Versterkingen zijn nodig om overstromingen – waarbij dodelijke slachtoffers kunnen vallen of grote economische schade ontstaat – te voorkomen.

3 vragen aan experts over de veiligheid van onze dijken:

1. Hoe groot is de invloed van het klimaat op de dijken?

“Een simpele vraag die niet zo makkelijk te beantwoorden is,” zegt Henk van den Brink . Hij is wetenschappelijk onderzoeker van het KNMI, het meteorologisch instituut, en berekent de klimaatscenario's door voor Nederland. “Hoe het klimaat zich ontwikkelt is afhankelijk van de opwarming van de aarde. En dat is weer afhankelijk van of we de uitstoot weten te beperken.” Maar duidelijk is dat álle klimaatscenario’s wijzen op toenemende hoeveelheden neerslag, ziet Van den Brink. “Al in 2050 moeten onze rivieren grotere hoeveelheden water afvoeren dan nu. Het is belangrijk te weten waar de extremen zitten om ons daarop te kunnen voorbereiden.”

Niet alleen grotere hoeveelheden neerslag spelen een rol bij dijkversterkingen. Maar bijvoorbeeld ook hoeveel smeltwater uit de Alpen de rivieren bereikt en op welk moment. “Als je grote hoeveelheden neerslag én smeltwater tegelijkertijd hebt, dan kun je je voorstellen dat een rivier extreem hoge waterstanden kan bereiken,“ vertelt Van den Brink. Het is een complexe mix van omstandigheden die bepalen hoeveel de rivieren en meren te verstouwen krijgen. De overstroming kan komen vanuit zee, grote rivieren, grote meren en het IJsselmeer. “Het meest extreme scenario wordt als uitgangspunt genomen, want juist daar wil je als land op voorbereid zijn. Het is goed om je te realiseren dat de dijken en andere waterkeringen dus berekend zijn op zeer zeldzame weersomstandigheden." 

2. Waarom voldoet 1500 kilometer dijken niet aan de veiligheidsnorm?

Dijken moeten ons beschermen bij extreem hoge waterstanden. Dat zegt Sjoerd Backx van de Inspectie Leefomgeving en Transport die het toezicht uit op de staat van de waterkeringen uitvoert. “Met dijken en sluizen moeten we kijken ín de toekomst. Een dijkverzwaring kan niet binnen een jaar gerealiseerd worden. Dat vergt veel voorbereiding. Dus op tijd weten welke trajecten kwetsbaar zijn, is heel belangrijk omdat de gevolgen van het doorbreken van een dijk groot kunnen zijn.” Nu het klimaat onvoorspelbaarder wordt, zijn ook nieuwe inzichten ontstaan over hoe sterk onze waterkeringen moeten zijn.

In 2017 is de veiligheidsnorm fors aangescherpt. Deze nieuwe norm, die vanaf 2050 voor alle waterkeringen geldt, gaat uit van de overstromingskans in een gebied. “Het gaat om een overstromingskans van 1 op de 100.000 jaar. We stellen dus hele hoge eisen aan waterkeringen. En hoe meer mensen er achter een dijk wonen en hoe groter het economisch belang is, hoe sterker de dijk moet zijn,” legt Backx uit.

Waterschappen en Rijkswaterstaat beheren de waterkeringen en zijn verantwoordelijk voor de veiligheid en het onderhoud. “Wat wij als inspectie doen is beoordelen of de aannames en berekeningen die de waterschappen en Rijkswaterstaat ons aanleveren ook kloppen, zodat we weten welke trajecten het grootste risico zijn.”

Er is een basisveiligheidsniveau vastgesteld voor alle inwoners van Nederland: de kans op overlijden door overstromingen in 2050 mag níet groter zijn dan 1 op de 100.000 per jaar. Dat geldt dus voor elke inwoner van Nederland, of je nou pal achter de dijk woont, aan de kust in Zeeland of in Limburg.

3. Hoe veilig zijn de dijken die met urgentie moeten worden aangepakt?

Een kwart van de dijktrajecten moet dus met grote urgentie worden aangepakt. Zijn deze dijken dan nu onveilig? “Nee niet direct,” legt de toezichthouder uit. “Deze trajecten zijn niet acuut onveilig, maar moeten wel voorrang krijgen bij de dijkversterkingen." Elk traject wordt langs dezelfde meetlat gelegd zodat de inspectie kan zien waar de grootste potentiële risico’s zijn in ons land.

Er is dus nog flink wat werk te verzetten. Hoeveel ons dit gaat kosten? Dat is nog niet duidelijk: het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, dat over de centen gaat, heeft de berekeningen nog niet klaar. Maar één ding staat vast: het zal om miljarden gaan. En het probleem negeren kunnen we allang niet meer.