De afgelopen jaren is er veel aandacht voor het ongevraagd verspreiden van naaktfoto’s. Eind vorig jaar startte Helpwanted – een hulplijn die zich inzet tegen online grensoverschijdend gedrag – nog de campagne ‘Ik bepaal zelf’. De boodschap: sexting is oké, maar het delen van naaktfoto’s zonder toestemming absoluut niet. Ondertussen maken zogeheten uitkleed-apps het kwaadwillenden wel erg gemakkelijk om aan naaktfoto’s van slachtoffers te komen.

Op het internet zijn namelijk tientallen websites te vinden, die beloven met behulp van artificiële intelligentie (AI) mensen op foto’s digitaal uit te kleden. Volgens Rivka Otten van Helpwanted is dit een zorgelijke ontwikkeling: “Het is op voorhand niet te voorkomen dat iemand op deze manier naaktfoto’s van jou maakt.” Ze benadrukt hierbij dat het nooit je eigen schuld is, als iemand jouw naaktfoto’s ongevraagd verspreid.

'Kinderspel'

Pointer testte enkele uitkleed-apps met foto’s die zijn gegenereerd door Midjourney, een tool waarmee je met AI afbeeldingen kunt creëren. Met zogenoemde prompts – opdrachten die je aan AI geeft – lieten we afbeeldingen maken van fictieve vrouwen van 25 jaar. De vrouwen op de afbeeldingen bij dit artikel bestaan dus niet. We hebben daarna de foto’s door een uitkleed-app laten bewerken tot realistisch ogende naaktfoto’s. Volgens ethisch hacker Ruwhof is het zorgwekkend hoe toegankelijk deze technologie is. “Dit is echt kinderspel. Je hoeft hier geen hacker voor te zijn om dit te kunnen doen, dit kan iedereen.”

Vrouwen én mannen ontkleden

In de meeste gevallen bieden de apps alleen de mogelijkheid om foto’s van vrouwen te transformeren tot naaktfoto’s, maar bij sommige apps is het ook mogelijk om mannen van hun kleren te ontdoen.

In 2019 raakte een soortgelijke applicatie al in opspraak na berichtgeving van techplatform Motherboard (onderdeel van VICE). Destijds moest de gebruiker een computerprogramma installeren om vrouwen digitaal uit te kunnen kleden. Na wereldwijde kritiek, haalde de anonieme maker de app offline. Toch is de interesse in dit soort apps niet afgenomen. Uit Belgisch onderzoek uit 2024 blijkt dat de websites van uitkleed-apps, miljoenen bezoekers kennen.

Sextortion

“Wij zien steeds vaker dat door AI gegenereerde naaktfoto’s gebruikt worden voor praktijken als sextortion”, zegt Otten van hulplijn Helpwanted. Volgens haar maakt het voor slachtoffers geen verschil of echte naaktbeelden of AI-naaktbeelden verspreid worden. “De impact is in beide gevallen even groot.”

Sinds afgelopen zomer houdt Helpwanted de meldingen over sextortion met AI gegenereerde naaktbeelden expliciet bij. Vooralsnog zijn er 33 meldingen binnengekomen, maar Otten benadrukt dat dit slechts het topje van de ijsberg is. “Mensen moeten ons eerst al kennen en daarna nog durven bellen. Dit gebeurt waarschijnlijk veel vaker.” Volgens haar worden dergelijke beelden ook gebruikt om op scholen meisjes te pesten.

Uit eerder genoemd onderzoek blijkt dat 8 procent van de Belgische jongeren wel eens gebruik heeft gemaakt van een uitkleed-app. Vaak uit nieuwsgierigheid of voor de lol, maar ook om iemand te vernederen of om wraak te nemen. Catherine van de Heyning, cybercrime-onderzoeker aan de Universiteit van Antwerpen, verwacht dat de cijfers in Nederland vergelijkbaar zijn. “Daar ben ik van overtuigd”, aldus van de Heyning.

Geld verdienen over rug van slachtoffers

De apps benoemen in hun voorwaarden dat je hun diensten alleen mag gebruiken voor legitieme doeleinden. “Die kan ik mij alleen niet bedenken”, zegt hacker Ruwhof. Volgens hem hebben de ontwikkelaars slechts één doel: “Geld verdienen over de ruggen van onschuldige vrouwen.” De meeste diensten werken op basis van een zogenoemd ‘freemium model’. Dat wil zeggen dat het gebruik van zo’n app de eerste paar keer gratis is, maar dat je daarna moet betalen. Toch gaat het ook dan slechts om een paar tientjes.

Naast het digitaal uitkleden van mensen, bieden sommige diensten ook extra mogelijkheden. Zo stuitte Pointer op een website die belooft een heel Instagram-account te transformeren in een account vol naaktfoto’s. Een andere dienst belooft zelfs vrouwen op foto’s ook in pornografische posities te kunnen plaatsen.

'Volledig verbod'

Sinds de invoering van de nieuwe zedenwet afgelopen juli in Nederland is het vervaardigen van dit soort AI-naaktbeelden strafbaar. Toch is dit volgens Ruwhof slechts een gedeeltelijke oplossing. “Deze apps zouden volledig moeten worden verboden.”

Europarlementariër Kim van Sparrentak (GroenLinks-PvdA) belooft zich in te zullen zetten voor een Europees verbod. Toch is dit volgens haar een lastige opgave, omdat er in Europa wordt ingezet op technologie-neutrale wetgeving. “Je hoort dan het aloude argument: 'Maar wat als we dan innovatie tegenhouden?’”, stelt van Sparrentak. “Ik kan me alleen niet voorstellen waarom je met dit soort apps zou willen innoveren.”