De bewering

Het onder controle krijgen van migratie is in ieder land een groot onderwerp tijdens de Europese verkiezingen. In het Europese verkiezingsdebat bij de Belgische omroep VRT werd de Brexit (het vertrek van het VK uit de Europese Unie) aangehaald als voorbeeld. "Bij Brexit heeft men mensen laten stemmen om migratie tegen te houden. Er is vandaag meer migratie in Groot-Brittannië dan voor de Brexit", zei Bruno Tobbak, de Europese lijsttrekker van de socialistische partij Vooruit. Maar klopt dat ook?

Is het migratiecijfer hoger?

Als we Tobback vragen hoe hij aan zijn bewering komt, zegt hij: "Ik heb het zelf opgepikt uit de pers. Je vindt het snel terug op internet. Google is your friend.” Nu kan het algoritme van Google ook juist een vijand zijn, maar Tobback heeft gelijk dat het migratiesaldo (immigratie minus emigratie) hoger is dan voor Brexit.

In 2019, dus voor de Brexit, groeide de Britse bevolking door migratie met 226.000 mensen. Dat cijfer moest omlaag, stelden de Brexiteers. Maar dat mislukte. "Het is officieel. De netto migratie in het VK is op het hoogste niveau ooit. Er zijn 606.000 mensen bijgekomen in 2022”, schrijft de Europese journalistieke website Politico.

De stijgende aantallen worden bevestigd door het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken. Dat ministerie meldt dat in 2023 bijna 340.000 werkvisa werden uitgegeven, 26 procent meer dan in 2022 en zelf 2,5 keer meer dan in 2019 (voor de Brexit). Ook zijn er 70 procent meer studievisa uitgegeven dan in 2019. Het is wel de vraag of je deze stijging helemaal kunt tellen als ‘extra’ migratie. Immers: voorheen hoefden arbeidsmigranten en studenten uit de EU geen visum aan te vragen, nu wel.

Oorlog en overname

Ook het aantal asielzoekers dat naar het VK kwam, nam toe. Voor Brexit schommelde dat aantal lang tussen 25.000 en 35.000 mensen per jaar. In 2022 waren het er meer dan 80.000. Die stijging zit vooral in de tienduizenden mensen die via rubberbootjes vanaf Frankrijk het Kanaal oversteken.

De migratiecijfers werden ook opgestuwd door zo’n 160.000 Oekraïners en inwoners van Hong Kong die visa kregen voor het VK vanwege respectievelijk oorlog (Oekraïne) en overname door China (Hong Kong).

Rol van Brexit

Is Brexit dan ook de reden van de oplopende migratie? Wie naar Tobback luistert kan denken dat hij dat bedoelt. Maar, zo stelt de politicus desgevraagd: "Mijn stelling was dat de belofte dat Brexit voor vermindering van migratie zou zorgen, een valse - want onhoudbare - belofte was.”

Migratie-experts zien veel verschillende verklaringen voor de stijging. Of de hoge migratiecijfers te maken hebben met Brexit? "Ja en nee”, zegt Robert McNeil, plaatsvervangend directeur bij het Migration Observatory van de universiteit van Oxford. "De stijging komt niet direct door Brexit, maar politieke keuzes van na de Brexit hebben wel voor een groot deel bijgedragen aan de stijging.”

McNeil en de Belgische migratie-onderzoeker Pascal Debruyne van de Odisee Hogeschool in Brussel constateren beiden dat er na Brexit een vervanging van arbeidsmigranten plaatsvond.

McNeill: "Er was voor Brexit angst voor ongecontroleerde migratie van praktisch opgeleide arbeiders uit de EU. Die konden na Brexit minder snel in het VK aan de slag. Maar omdat er daardoor een tekort aan arbeiders dreigde te ontstaan, heeft de regering Johnson een nieuwe migratiesysteem ingesteld dat vooral gunstig is voor arbeiders en studenten uit niet EU-landen.”

En Debruyne: "Je ziet een terugval in cirkelmigratie binnen de Europese Unie (waarbij arbeidsmigranten op en neer reizen tussen hun werk en land van herkomst), die is vervangen door gerichte visa voor mensen van buiten de EU.”

Jay Lindop van het Britse Bureau voor Nationale Statistieken, zegt tegen Politico: "Het recordniveau wordt veroorzaakt door een reeks ongekende wereldgebeurtenissen: het einde van de corona-lockdowns, de oorlog in Oekraïne en de situatie in Hong Kong.”

Omdat Groot-Brittannië uit de EU stapte, kan het land meer eigen regels voor asielzoekers maken. Zo wil het VK asielzoekers die illegaal in het land aankomen op een vliegtuig naar Rwanda zetten. Het plan moet asielzoekers afschrikken, maar het aantal illegale migranten dat in rubberbootjes de oversteek waagde steeg juist. Vooralsnog is er nog geen asielzoeker naar Rwanda gevlogen.

De Belgische expert Debruyne: "Alles bij elkaar toont het vooral aan hoe beloftes en stoere taal vanuit beleidsmakers, niet de voornaamste factor in migratie zijn. Voor migranten zijn beschikbaarheid van werk en aanwezigheid van bekenden sturend.”

Oordeel

De politicus heeft gelijk dat de migratiecijfers in het VK zijn gestegen na Brexit. De vraag welke rol Brexit precies speelt in het stijgen van die cijfers is minder makkelijk te beantwoorden. De link lijkt nog het meest duidelijk bij arbeidsmigratie. Maar de oorlog in Oekraïne en de crisis in Hong Kong hebben dan weer niets met de Brexit te maken. Wel moest de Britse politiek door en na de Brexit nieuwe politieke keuzes maken. Die keuzes hebben tot meer en vooral ook andere migratie geleid.