Grote financiële problemen, verhuizen omdat je je hypotheek niet meer kan betalen, leven van de bijstand. Enzovoorts. De gevolgen kunnen groot zijn als je als zzp’er arbeidsongeschikt raakt en niet verzekerd bent. Maar wat zijn de gevolgen voor de samenleving als de groep zzp’ers groeit en zich steeds minder verzekeren?
'Die gevolgen zijn groot’, zeggen deskundigen. Sterker nog, de groeiende groep zzp’ers ondermijnt ons sociale stelsel, horen we van verschillende hoogleraren en economen. Zo lezen we in een stuk van econoom Leontine Treur van de Rabobank: ‘Wie als zelfstandige niet is verzekerd zal bij arbeidsongeschiktheid een zwaar beroep moeten doen op zijn persoonlijke vangnetten of op gemeenschapsgeld.’
Verzorgingsstaat
Terwijl het aantal zzp’ers de afgelopen jaren flink is gegroeid van 769 duizend in 2011 naar 895 duizend in 2016, is het aantal zelfstandigen met een arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) gedaald van 23,3% in 2011 naar 19% in 2016. Alleen de zelfstandigen met een hoofdinkomen uit ondernemerschap zijn meegerekend. Al in 2008 spraken de toenmalige staatssecretarissen van Economische Zaken en Sociale Zaken in een brief aan de Kamer hun zorgen uit over de houdbaarheid van de verzorgingsstaat omdat steeds meer Nederlanders kozen voor het ondernemerschap. Enerzijds omdat ze grote fiscale voordelen genieten ten opzichte van werknemers. Anderzijds omdat ze in de toekomst een sterk beroep zouden kunnen doen op bijstand en andere regelingen omdat ze niet goed verzekerd zijn.
Ondermijnen onverzekerde zzp’ers ons sociale stelsel?
Treur stelt: ‘Veel mensen zeggen nu dat ze zich niet verzekeren omdat ze het te duur vinden, maar ze realiseren zich niet dat er voor werknemers in loondienst ook veel premies worden afgedragen. Bovenop het brutoloon betaalt de werkgever een basispremie van 6,23% voor de WIA (uitkering die je kunt aanvragen bij ziekte). Dus jaarlijks kost zo’n verzekering ongeveer een maandloon. En daar bovenop komt nog een sectorspecifieke opslag. Terwijl, zelfstandigen zijn vooral bezig met het opbouwen van klanten. Het afsluiten van verzekeringen en het regelen van je pensioen is iets wat veel zelfstandigen uitstellen of helemaal niet doen.’
Dat is geen goede zaak, vindt Treur. Zij stelt: ‘Zet de dalende trend van het aantal verzekerden door dan kan dit een flink risico betekenen voor ondernemers zelf, maar ook voor verzekeraars en voor de staatskas. Voor sociale verzekeringen is door economisch onderzoeksbureau SEO eerder een optimale schaal becijferd van minimaal één miljoen verzekerden. Dat is bijna vier keer zoveel als er nu zelfstandigen verzekerd zijn.’
‘Jij en ik draaien daarvoor op’
Monique Kremer is bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de UvA. Ook zij vindt het zorgelijk dat zo weinig zelfstandigen zich goed verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid. We bellen haar voor dit onderzoek. Zij stelt: ‘Zelfstandigen die een goede gezondheid hebben en hoog opgeleid zijn sluiten vaak geen AOV af. Dat betekent dat ze niet meebetalen aan het systeem. Dat is jammer voor het collectief. Hoe meer zelfstandigen zich verzekeren, hoe goedkoper de premie wordt. Nu hebben we veel zzp’ers die kwetsbaar zijn. Als die in de bijstand belanden, draait het collectief, dus jij en ik, daarvoor op. Mensen in loondienst kunnen ook nog eens gebruik maken van re-integratievoorzieningen als ze ziek worden of een burn-out krijgen.’
Doorgeschoten
Hoogleraar Kremer werkte mee aan de verkenning ‘Voor de zekerheid’ (2017) van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Hierin kijken sociologen, economen, juristen en andere wetenschappers naar trends op de arbeidsmarkt. Daarin lezen we dat veel zzp’ers het zelf ook als een groot risico zien dat ze niet verzekerd zijn tegen ziekte en arbeidsongeschiktheid. ‘Ze zijn zich ervan bewust dat de klassieke sociale zekerheid niet op hen is toegesneden.’ Duidelijk is ook dat alle deskundigen vinden dat Nederland is doorgeschoten en dat de flexibilisering in betere banen moet worden geleid. ‘Dit is nodig om ons stelsel van sociale zekerheden zoveel mogelijk overeind te kunnen houden.’
Er is wel een lichtpuntje zegt Kremer. ‘Zzp’ers hebben over het algemeen minder kans op arbeidsongeschiktheid, burn-out en andere werkgerelateerde klachten. Dat komt omdat ze hun werk leuk vinden en een grote autonomie hebben. Dat zijn belangrijke waarden om je goed te voelen over je werk.’
Motie verworpen
Goed nieuws natuurlijk dat zelfstandigen een iets kleinere kans hebben op bijvoorbeeld een burn-out. Maar de gevolgen zijn groot. Het is niet voor niets dat de Europese Commissie in 2017 het Nederlandse kabinet waarschuwde: ‘Het sociale vangnet dreigt te scheuren als de opmars van zzp’ers niet stopt.’ De Commissie vindt dat de belastingvoordelen voor zzp’ers moeten worden ingeperkt en zelfstandigen zich goedkoper moeten kunnen verzekeren.
Tot nu toe, lijkt er echter nog weinig beweging in Den Haag. Een motie van de SP en 50Plus van begin maart om een basisverzekering voor zelfstandigen te verplichten, werd verworpen.
