Het was een duidelijk signaal toen in 2021 een meerderheid in de Tweede Kamer een motie aannam om het aantal plaatsingen in de gesloten jeugdzorg naar nul terug te brengen. Er moest een einde komen aan het opsluiten van probleemjongeren in instellingen. Stichting Het Vergeten Kind concludeerde dat jongeren uit de gesloten jeugdzorg vaak getraumatiseerd zijn. Zo’n 76 procent van de ondervraagde jongeren had psychische klachten.

En dus besloot het kabinet dat de gesloten jeugdzorg zo snel mogelijk moest worden afgebouwd. Inmiddels is het aantal jongeren in de gesloten jeugdzorg gedaald naar 445 jongeren eind vorig jaar. Het streven: nul gesloten plaatsingen in 2030. De opvang moet kleinschalig worden met meer speciale aandacht voor de jongeren. In de praktijk betekent dit kleinere groepen en iedere jongere één vaste begeleider. Bij sommige jongeren – afhankelijk van de ernst van de problemen – kunnen dat er ook twee of drie zijn.

Niet altijd beter af

Uit het vandaag verschenen rapport ‘Complexe jeugdhulp loopt vast’ blijkt dat jongeren niet altijd beter af zijn. Peer van der Helm, emeritus hoogleraar Onderwijs en Zorg, deed in opdracht van de gemeente Rotterdam onderzoek naar de één-op-één begeleiding. Hij onderzocht het effect daarvan op jongeren aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden.

De bedoeling van de één-op-één begeleiding is dat jongeren met één hulpverlener 24/7 aandacht krijgen. “Maar in de praktijk leidt dit regelmatig tot verdere isolatie”, concludeert Van der Helm. “Te vaak gaan jongeren niet meer naar school, worden ze weggenomen uit de groep, verliezen ze sociale interactie, en oefenen ze daardoor nauwelijks nog met echte, dagelijkse groepsdynamiek.”

Fouten mogen maken

Volgens Van der Helm raken jongeren eraan gewend dat problemen altijd voor hen worden opgelost. “In plaats te leren omgaan met uitdagingen, leren ze juist dat ze daar niet toe in staat zijn. En dat is precies het tegenovergestelde van wat we zouden moeten willen: jongeren die veerkracht ontwikkelen, die fouten mogen maken en daarvan leren binnen een veilige, sociale omgeving."

Eén van de verhalen die in het rapport voorkomt is dat van Olga. Zij is in haar jeugd misbruikt, onder meer door de omgang met loverboys. Olga krijgt in de jeugdzorg één-op-één begeleiding, maar dat werkt voor haar onvoldoende. “Ze lopen eigenlijk alleen achter je aan om je in de gaten te houden. Zelfs als ik naar de wc moest, stonden ze te wachten voor de deur. Bang dat ik mezelf iets aan zou doen.”

‘Zonder inspraak geen betaling’

De gemeente Rotterdam is kritisch over de één-op-één begeleidingen en twijfelt of de behandeling wel voldoende resultaat oplevert. Daarnaast zou zo’n traject veel geld kosten. Volgens de gemeente komt het neer op zo’n 35 duizend euro per week per kind.

Ronald Buijt, wethouder Jeugdzorg in Rotterdam tegen Pointer. "Financieel lopen we hierop leeg. Het is ontzettend kostbaar. Zeker als er sprake is van agressie dan staat er wel twee begeleiders een hele dag op één kind.”

De wethouder is in gesprek met jeugdzorginstellingen, de Jeugdbescherming en de Raad voor de Kinderbescherming, maar vindt dat er nog te weinig resultaten worden geboekt. Volgens Buijt gaat de afbouw van de gesloten jeugdzorg te snel, terwijl er nog geen goed alternatieven beschikbaar zijn. “Die afbouw gaat heel hard. We komen er nu ook achter dat sommige van die alternatieven voor de gesloten jeugdzorg toch geen goede alternatieven blijken te zijn.”

Rotterdam wil het liefst af van de één-op-één begeleiding, omdat dit onvoldoende werkt. Toch wordt hier voorlopig aan vastgehouden, omdat er volgens de gemeente niet voor ieder kind een oplossing is. Wel wil Rotterdam gaan werken met ‘stadsmariniers’, iemand die de ruimte krijgt om complexe jeugdzorgcasussen te onderzoeken. Die moet dan ook de leiding krijgen over de gezamenlijke besluitvorming.

Praktijk weerbastig

Sinds het afbouwen van de gesloten jeugdzorg wordt er gezocht naar een alternatief voor jongeren. Toch blijkt de praktijk weerbarstig. Vorig jaar nog waarschuwde de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) dat de zorg voor jongeren met de zwaarste problemen tekortschoot en dat die op plekken terechtkwamen, die niet altijd passend zijn. Jongeren worden vaak van instelling naar instelling doorgeschoven, omdat niet altijd duidelijk is om welke problemen het gaat en hoe die moeten worden behandeld.

Jeugdzorg Nederland laat aan Pointer weten zich te vinden in het rapport van de gemeente Rotterdam. Ook zij zien één-op-één begeleiding niet als alternatief voor de gesloten jeugdzorg. “In het kader van de af en ombouw van de gesloten jeugdzorg moeten kinderen in een zo’n normaal mogelijke situatie en zo dicht mogelijk thuis opgroeien. Soms zien dat aanbieders deze kinderen op een vakantiepark begeleiden.”

Het blijft volgens Jeugdzorg Nederland zoeken naar goede alternatieven. Zo wordt gedacht aan het plaatsen van jongeren in pleeggezinnen, maar ook dat is niet eenvoudig. Er is in Nederland een groot tekort aan pleeggezinnen voor deze jongeren.