“Hoe weet ik waar mijn trauma zit opgeslagen? Ik heb rekoefeningen gedaan voor mijn heupen maar ik voel me nooit emotioneel.” TikTokker Serena krijgt deze vraag op haar kanaal waar ze veel video’s over mentale gezondheid deelt met bijna 75 duizend volgers. “Niet iedereen slaat hun trauma op in de heupen. Sommige mensen doen dit in hun borst, schouders, nek, rug, of onderrug. Je kan je trauma op allerlei plekken opslaan,” antwoordt ze.

De gevolgen van mentale trauma’s worden steeds meer besproken in video’s op social media als Instagram en TikTok. De makers vertellen over de plekken in je lichaam waar trauma’s kunnen worden opgeslagen, ‘stored trauma’ heet dat. Traumatische gebeurtenissen, die je je al dan niet bewust kan herinneren, kunnen leiden tot pijn in je lichaam. Vaak worden ook tips aangeboden voor ‘trauma release’: het trauma kan loskomen met specifieke bewegingen of massagetechnieken.

Dát een mentaal trauma invloed kan hebben op je fysieke gesteldheid, staat buiten kijf. Brenda Penninx, hoogleraar en onderzoeker bij het Amsterdam UMC onderzocht de effecten van jeugdtrauma’s op het volwassen leven. “Mensen met een jeugdtrauma hebben meer kans op hart- en vaatziekten, diabetes of overgewicht. Dat is logisch, want we weten uit ander onderzoek dat mensen met een jeugdtrauma ook minder gezond leven. Er is bij hen een grotere kans op overmatig drinken, roken, overgewicht of slaapproblemen. Dat zijn allemaal risicofactoren die bijdragen.”

Dat betekent dat het risico op vormen van kanker die gerelateerd zijn aan een ongezonde levensstijl toeneemt. Maar er zijn zelfs mensen die beweren dat kanker een direct gevolg is van trauma en daar alternatieve behandelingen voor aanbieden, zoals zelfverklaard therapeut Froucke van der Lijn die door het programma Boos werd opgezocht omdat zij mensen met kanker onder andere afraadde om naar gangbare artsen te gaan. Penninx: “Er zijn wat studies die laten zien dat iets als depressie of angst leidt tot meer kans op kanker. Maar er zijn ook veel andere studies die dit ontkrachten. Er ontbreekt nog goed, grootschalig onderzoek,” vertelt Penninx. Voor hart- en vaatziektes is dat anders: “Daarbij is de relatie met een ontregeld stresssysteem veel duidelijker.”

Stresssystemen

“Die stresssystemen kunnen ontregeld raken als je in je jeugd langdurig bent blootgesteld aan verwaarlozing of fysieke, emotionele of seksuele mishandeling,” vertelt Penninx. “We hebben het idee dat je ‘reddingsmechanismen’overgeactiveerd raken. Dan kun je denken aan je immuunsysteem, maar ook het stresssysteem dat het stresshormoon cortisol aanmaakt. Dat kan uiteindelijk leiden tot lichamelijke uitputting.”

Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder vertelt hoe zelfs de structuur van de hersenen kan veranderen door jeugdtrauma’s. “Als een kind heel veel stress heeft ervaren in z’n jeugd, dan kan dat leiden tot ontstekingsreacties. En dat kan weer leiden tot schade aan verbindingen in de hersenen, waarvan de meeste omgeven zijn door myeline. Myeline is een witte vettige stof die zenuwuiteinden omhult en zorgt voor signaaloverdracht. Hoe hoger de kwaliteit van de myeline, hoe beter de hersenen functioneren. Dat zien we in een studie met kinderen die heel weinig sociale binding hadden in hun jeugd, die bijvoorbeeld van weeshuis naar weeshuis gingen. Je hebt dan een grotere kans op angststoornissen, op minder controle van je impulsen, en misschien op minder empathisch vermogen. Niet bij ieder kind dat zulke trauma’s meemaakt zal dat gebeuren, maar bij sommige wel.”

En niet alleen jeugdtrauma’s hebben invloed op het brein. Ook hersenstudies met mensen die posttraumatische stressstoornis in hun latere leven hebben opgelopen, laten zien dat gebieden die een belangrijke rol spelen bij angst en geheugen overactief worden, waardoor deze mensen, ondanks dat ze zich niet meer in de stressvolle situatie bevinden, nog steeds veel angst ervaren. Of zelfs herbelevingen hebben. Scherder: “En dat kan weer leiden tot meer stress wat zich kan uiten in een hogere hartfrequentie, hoge bloeddruk en minder goed slapen. En dat heeft natuurlijk ook gevolgen voor je totale gezondheid.”

Waar opgeslagen?

Maar kun je fysieke pijn ook verklaren door te redeneren dat je ‘stored trauma’ met je meedraagt? Penninx: “Sommige mensen rekken het begrip trauma heel erg op, die zullen ook gewrichtsklachten zien als trauma. Dat is niet wat we verstaan in mijn onderzoek naar jeugdtrauma. Dat gaat echt over psychosociale omstandigheden die ervaren worden als problematisch en redelijk langdurig aanwezig zijn in het leven van kinderen, waar ze op latere leeftijd nog steeds gevolgen van kunnen ervaren.”

Scherder: “Ik ken geen wetenschappelijk studies over ‘opgeslagen trauma’, maar ik wil niemand tekortdoen. We weten dat stress kan leiden tot allerlei klachten waaronder pijn kan uiten. Dus het kan zijn dat je pijn ervaart als je bijvoorbeeld op je schouder wordt aangeraakt, het is niet zo dat je trauma daar dan ook ‘opgeslagen zit’. Maar dat je fysieke pijn kan krijgen als gevolg van wat je hebt doorgemaakt, dat kan zeker.”