Vasten is populair onder fitnessinfluencers. Sommigen van hen eten zelfs dagen achtereen niet, en delen hun ervaringen met hun volgers. Zoals bokser Rico Verhoeven, die eind 2023 86 uur alleen water dronk. Om mee te maken hoe dit voelt, ging ook Pointer Checkt-presentator Benji de uitdaging aan om 3 dagen niets te eten of drinken, behalve water, koffie en elektrolyten.

Intermittent fasting: de 16-8-methode

Maar welke voordelen heeft het echt om een aantal uur of dagen te vasten? Een populaire methode, die in de afgelopen jaren veel aandacht heeft gekregen, is de 16-8 methode. Hierbij eet je 16 uur niet, en 8 uur wel. In die 16 uur drink je vaak alleen water, thee of zwarte koffie.

Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie, zegt over intermittent fasting: “In die 16 uur dat je niet eet, gebeurt er van alles met je stofwisseling. Van de stofwisselingsveranderingen die we zien optreden weten we - vooral uit experimenten met dieren, maar ook steeds meer uit experimenten met mensen - dat deze gunstig zijn voor je gezondheid. Je glucose- en vetstofwisseling worden beter, en je bloeddruk wordt vaak lager.”

Overzichtelijk dieet

“Dit geldt wel met name voor mensen die te zwaar zijn”, voegt Pijl toe. “Er zijn maar een paar onderzoeken gedaan naar mensen zonder overgewicht, en daar lijken die effecten wat minder.”

Voor mensen die willen afvallen, kan de 16-8-methode een overzichtelijk dieet zijn, omdat het maar uit één regel bestaat: alles eten binnen 8 uur. Over het algemeen eten mensen dan net wat gezonder en vallen snacks of drankjes in de avond weg.

Wat gebeurt er tijdens vasten?

Online gaan mensen nog een stapje verder, door middel van watervasten, dat ze soms 72 tot zelfs 86 uur volhouden. Pijl: “Normaal gesproken verbrand je vooral glucose of suiker als voornaamste brandstof, en ook wel een beetje vet. Maar als je langduriger vast, minimaal 24 uur, dan gaat je stofwisseling meer vet verbranden dan glucose.”

Oftewel: als je meerdere dagen niet eet, gaat je lichaam over op een andere vorm van brandstof. De glucose in je lever raakt op en je lichaam gaat vetcellen mobiliseren om zogenoemde ketonen te maken, een andere vorm van energiepakketjes.

Autofagie

“Eén van de processen die ketonzuren aanzetten, is autofagie”, legt Pijl uit. “In de loop van de tijd verzamelen we schade in onze cellen. Voor een deel blijft dat liggen. Maar als we niet eten, en een cel is op zoek naar brandstof, dan worden die beschadigde celdeeltjes door ons lichaam gebruikt als reserve-brandstof."

“Bovendien ervaren die cellen dat vasten en dat tekort aan brandstof als een vorm van stress, waardoor allerlei anti-oxidant-processen en verdedigingsmechanismen - bijvoorbeeld tegen giftige stoffen of zonnestraling - worden aangezet.”

Vasten tegen kanker?

Autofagie is dus een interessant proces, waar nog veel meer onderzoek naar gedaan moet worden. Maar sommige influencers gaan veel verder, en stellen dat vasten ook tegen kanker zou kunnen helpen.

Pijl werkte mee aan een studie naar vasten en chemotherapie bij vrouwen met borstkanker. “We verdeelden vrouwen die chemotherapie kregen in twee groepen. Eén groep mocht in de 3 dagen voor de therapie en op de dag zelf maar 300 calorieën per dag eten. En de andere groep kreeg gezond voedingsadvies. Uiteindelijk bleken de bijwerkingen tussen die twee groepen niet te verschillen, maar reageerde de tumor beter op de chemotherapie bij de groep die gevast had.”

Hij benadrukt dat er wel nog veel meer onderzoek nodig is naar de precieze effecten van vasten op de behandeling van kanker. “Dit onderzoek kende veel hobbels. Zo was het voor patiënten moeilijk vol te houden. Toch zijn er inmiddels ook andere studies die een positief resultaat laten zien. Maar, mocht je dit overwegen, overleg dit dan eerst altijd met je arts.” Bovendien: “Vasten lijkt een reguliere kankerbehandeling te versterken, maar het is niet zo dat kanker verdwijnt door alleen te vasten – of door welke voedingsinterventie dan ook. Daar hebben we geen aanwijzingen voor.”

Gezonder door afvallen of vasten?

De vraag die overblijft: komen eventuele gezondheidseffecten van vasten nu door het afvallen of door het vasten zelf? Pijl: “Een belangrijk deel komt door het afvallen. Maar we zien ook, zeker bij het periodieke vasten, waarbij je een aantal dagen achter elkaar vast en dan een tijd niet, iets anders gebeuren. Er treden gezondheidseffecten op, die los staan van het gewichtsverlies. Bij dieren zijn er veel gegevens die laten zien dat zij door soms te vasten gezonder blijven en ouder worden. De verwachting is dat het voor mensen op de lange termijn ook gezond is, maar daar is nog wel meer onderzoek voor nodig.”

Of het werkt voor jou, is persoonlijk. Mocht je het willen proberen, dan geeft Pijl nog dit advies mee: “Doe het niet als je nog in de groei bent (jonger dan 20 jaar), gevoelig bent voor een eetstoornis of ondergewicht hebt. En overleg bij twijfel eerst met je huisarts.”

Jordy Bosveld, student voeding en diëtiek, die zelf een keer 100 uur achtereen heeft gevast, geeft ook nog wat tips om het vol te houden: “Drink water met prik en een smaakje, of elektrolyten, zodat je toch een ‘boost’ krijgt. En blijf in beweging, dat helpt mentaal ook, zodat je niet de hele tijd aan eten denkt.”