In 1979 richt de Tibetaanse leraar Sogyal Lakar in Engeland het internationale, boeddhistische netwerk Rigpa op. De populariteit neemt in rap tempo toe, mede doordat Sogyal in 1992 als co-auteur (onder de naam Sogyal Rinpoche) het boek The Tibetan Book of Living and Dying uitbrengt. Het Tibetaanse handboek dendert een jaar later de bestsellerlijst binnen. Bekende acteurs zoals Richard Gere en John Cleese lopen met hem weg, net zoals de Franse first lady Carla Bruni.

Op haar hoogtepunt heeft Rigpa, naar eigen zeggen, in dertig landen vestigingen. In Nederland kent Rigpa met Amsterdam en Groningen twee centra waar de boeddhistische leer wordt onderwezen. Dat gebeurt onder andere door het organiseren van retraites; dit zijn meerdaagse bijeenkomsten waar les wordt gegeven en wordt gemediteerd in het bijzijn van de geestelijk leider.

De Nederlandse Oane Bijlsma vertrekt in 2012 naar het Engelse Hertford om vrijwilligerswerk te doen tijdens de jaarlijkse retraite van Rigpa. Daar volgt ze ook cursussen bij de boeddhistische instelling. Als vrijwilliger maakt ze gedurende een jaar deel uit van de inner-circle van de omstreden en inmiddels overleden Sogyal Lakar, de geestelijk leider van het boeddhistische onderwijsimperium Rigpa. Zij ziet van dichtbij hoe er flinke bedragen werden uitgegeven ten behoeve van de luxueuze levensstijl van Sogyal. Inmiddels wil ze niets meer te maken hebben met deze club. Ze heeft teveel meegemaakt, in negatieve zin. Op een druilerige middag ben ik op bezoek bij Bijlsma en doet ze haar verhaal uit de doeken. Het is een gesprek waarbij ik van de ene in de andere verbazing val.

‘Living a simple life’

Het scholencomplex Haileybury in Hertford is omvangrijk. Op Google Maps is te zien dat de campus uit meerdere panden en woningen bestaat. Het hoofd van de school had hier een ambtswoning net zoals de muziekleraar. Het huis van de muziekleraar moest het tijdelijke onderkomen worden van Sogyal. ‘Ik heb geholpen het huis van die docent leeg te halen’, zegt Bijlsma terwijl ze een slok van haar thee neemt. ‘De bewoners van dat huis wisten dat niet. Het was ook niet de bedoeling dat ze het te weten zouden komen. Er moesten bijvoorbeeld foto’s gemaakt worden van de ladekasten, zodat later alles weer precies zo teruggelegd kon worden.’

De complete inrichting van het Londense appartement van Sogyal moet worden overgebracht naar Hertford. Nadat de verhuiswagens vertrokken zijn, blijkt er nog een probleem te zijn. De breedbeeldtelevisie van de muziekleraar is te klein en dus moet er een grotere komen. ‘En dat niet alleen’, merkt Bijlsma op. ‘De tv-zenders die Sogyal wilde zien waren niet beschikbaar. Toen hebben ze voor die ene week een uitgebreid televisie jaarabonnement moeten afsluiten via een speciale, snelle dienst. Dat is vervolgens diezelfde middag gebeurd’.

Op de laatste dag van de bijeenkomst wordt er een afsluitend praatje gehouden. Terwijl de Tibetaanse guru zelf niet meer aanwezig is, klimt de rechterhand van de geestelijk leider op het podium. Ze bedankt de aanwezigen voor hun inzet. Ook wordt er om donaties gevraagd. ‘En toen zei ze met nadruk: “Sogyal himself is very humble man, who lives a simple life”. En ik dacht: what the fuck! Hij is alles behalve humble’, zegt Bijlsma terwijl ze haar armen in de lucht steekt van verontwaardiging.

Brandbrief aan Sogyal Lakar

Het is slechts een voorbeeld van de bizarre en luxueuze levensstijl van Sogyal in het gesprek dat ik heb met Bijlsma. En ze is niet de enige die getuige is van deze taferelen. Op 14 juli 2017 stuurden acht oud-Rigpa studenten een brandbrief naar Sogyal. De brief gaat over seksueel misbruik, fysiek geweld en uitgaven voor de persoonlijke, exorbitante levensstijl van de geestelijk leider van Rigpa.

‘Veel van het geld dat wordt gebruikt om uw luxe levensstijl te financieren komt van de donaties van uw studenten, terwijl zij geloven dat hun donaties worden gebruikt om wijsheid en mededogen in de wereld te bevorderen’, luidt de eerste zin onder het kopje ‘vraatzuchtige levensstijl’. De oud-studenten halen voorbeelden aan, zoals Bijlsma ze ook van dichtbij meemaakte. ‘U eist dat alle soorten voedsel voor u wordt bereid, dag én nacht. Gemaakt door persoonlijke chef-koks die over de hele wereld met u meereizen.’ De studenten spreken over continue levering van eten uit restaurants, chauffeurs en masseuses die 24 uur per dag beschikbaar moeten zijn en bezoekjes aan theaters, dure restaurants en sigarenwinkels.

‘Je vertelt je studenten dat het grootste deel van de tijd besteed wordt aan boeddhistische studie, maar degenen die je jarenlang privé hebben bezocht, weten dat dit niet de realiteit is. Wij vinden het onethisch dat de financiële bijdragen van ons en anderen aan u - waarvan wij denken dat deze worden gebruikt voor het bevorderen van de Dharma (de leer van de Boeddha, red.) - worden gebruikt om deze weelderige levensstijl te ondersteunen’, schrijven de studenten tot slot.

Onafhankelijk onderzoek naar Rigpa

Naar aanleiding van de brandbrief stelt Rigpa een onafhankelijk onderzoek in. Dit wordt uitgevoerd door het prestigieuze Britse advocatenbureau Lewis Silkin. Advocaat Karen Baxter concludeert in een eindrapport dat niet alle aantijgingen tegen Sogyal worden bevestigd, maar op basis van het beschikbare bewijsmateriaal is ze er van overtuigd dat er misstanden hebben plaatsgevonden.

Over de aantijgingen van de studenten over de levensstijl van Sogyal, concludeert Baxter: ‘Er is een aanzienlijke hoeveelheid bewijs dat suggereert dat Sogyal geniet van wat is beschreven als een “vijfsterrenbestaan”. Op zichzelf staand is daar niets mis mee, maar het probleem ontstaat als hij dit doet met geld dat is geschonken voor een ander doel.’ Dat laatste wordt niet bewezen in het eindrapport, maar er wordt wel aanbevolen om hier verder onderzoek naar te doen. Uiteindelijk valt voor Sogyal in 2017 het doek als de Dalai Lama, de hoogste geestelijk leider in het boeddhisme, openlijk afstand neemt van hem. Eind augustus 2019 overlijdt Sogyal op 72-jarige leeftijd.

‘Koffers met contant geld’

In ons onderzoek naar de financiën van liefdadige instellingen (ANBI’s) kijken we ook naar de jaarcijfers van Rigpa. Een ANBI-status is fiscaal interessant, omdat donaties aftrekbaar zijn. In de jaarrekeningen, die keurig openbaar gepubliceerd zijn, vinden we weinig bewijsmateriaal voor opvallende uitgaven bij Ripga. Volgens Bijlsma komt dat omdat er veel contant geld wordt ingezameld en uitgegeven. ‘Er is een vrij grote stroom van inkomsten door cursusgeld. Dat zijn alle legitieme geldstromen die in de jaarcijfers te zien zijn. Maar er is minstens een zelfde bedrag aan donaties in contanten. Dus dat is een flinke extra geldstroom.’

Hoeveelheden contant geld worden in oktober 2018 aangetroffen bij Rigpa als de Franse politie een inval doet bij Lerab Ling, een groot Tibetaanse tempel in de gemeente Roqueredonde, nabij Montpellier. Volgens Franceinfo, een 24-uurs nieuwszender van de Franse publieke omroep, is er tijdens de inval een contant geldbedrag van ruim tienduizenden euro’s geconfisceerd.

Inmiddels loopt er een groot onderzoek naar Rigpa. De Engelse Charity Commission, het overheidsorgaan dat in Engeland en Wales goede doelen controleert, buigt zich hier momenteel over. In juni en september vorig jaar werd bekend gemaakt dat twee bestuursleden van Rigpa op non-actief zijn gesteld omdat zij niet ingrepen tegen Sogyal’s wangedrag. De brandbrief van studenten, de getuigenissen van Oane Bijlsma, het onderzoek van Lewis Silkin en de Charity Commission werpen veel vragen op.

Rigpa Nederland laat in een reactie weten dat zij jarenlang transparant zijn over de activiteiten en dat zij daarmee voldoen aan de fiscale verplichten. Over de ervaringen van Oane Bijlsma in Engeland verwijzen zij door naar de Rigpa Fellowship (UK), omdat zij dat bezoek hebben georganiseerd. Tot slot laten ze weten dat na de misstanden rondom Sogyal, Rigpa Nederland een periode van kritische reflectie is aangegaan, waarna er een bestuurswisseling heeft plaatsgevonden. Gezien dat feit ziet Rigpa Nederland geen reden om de ANBI-status op te zeggen.

Lees hier de volledige reactie van Rigpa Nederland op ons onderzoek.

ANBI-onderzoek

De naam Rigpa duikt dus ook op in het onderzoek naar Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI), organisaties met een liefdadig karakter die gebruik maken van een belastingregeling. Samen met Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico ontdekken we dat de helft van deze instellingen niet voldoen aan de publicatieplicht. Deze ANBI’s hebben geen jaarverslag van 2018 op hun website staan, terwijl dat wel had gemoeten volgens de regels van de Belastingdienst. Daarnaast kan de Belastingdienst het ‘algemeen nut’ van instellingen amper beoordelen, omdat dit niet wettelijk is vastgelegd.

Dragen al deze uitgaven, bestemd voor bijzondere levensstijl van Sogyal bij aan het algemeen nut waarvoor de ANBI in het leven is geroepen? In een eerdere reactie gaf de Belastingdienst aan niet in te willen gaan op individuele gevallen in verband met de wettelijke geheimhoudingsplicht.

Deze publicatie is tot stand gekomen in samenwerking met Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico, met medewerking van Reporter Radio. Deze productie is uitgevoerd met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.