Ons land telde in 2020 355 gemeenten en in 287 daarvan steeg het aantal ongezonde verkooppunten de afgelopen 10 jaar. Zelfs als je kijkt naar het veranderende aantal inwoners binnen gemeenten (door krimp of groei) zien we een toename van ongezond eten in 8 op de 10 gemeenten. We pikken er een paar interessante gemeenten uit.

Scroll helemaal naar beneden om alle cijfers van je eigen gemeente op te zoeken.

De obesitasboulevard

We beginnen met Goes. Het ongezonde eetaanbod nam daar met maar liefst 84 procent toe. Oorzaak is onder andere een nieuwe fastfoodboulevard langs de A58. In 2019 was daar wat gemor over, maar de toenmalige wethouder vond dat de ‘obesitasboulevard’, zoals het werd genoemd, geen afbreuk zou doen aan het gezonde imago van de stad. "We hebben veel positieve reacties gehad op de komst van de fastfoodrestaurants en maar enkele kritische vragen", zei de wethouder toen tegen Omroep Zeeland.

Hoe ziet de huidige wethouder Sport, Jeugd en Economie Joost de Goffau dat, nu hij hiermee een plek in onze top tien heeft verdiend? We krijgen antwoord van zijn communicatieadviseur: “De gemeente Goes heeft er geen spijt van dat ze heeft toegestaan dat deze ondernemers zich hier gevestigd hebben. Als gemeente hebben we veel verschillende taken en behartigen we de belangen van veel verschillende doelgroepen.” Het stimuleren van de vitaliteit van de inwoners, maar ook van de lokale economie is daar een voorbeeld van, aldus de communicatieadviseur.

Zien ze dan geen relatie tussen het ongezonde eetaanbod en het overgewicht in hun gemeente? “Goes heeft een overgewichtspercentage dat vergelijkbaar is met het landelijke gemiddelde”, meent de communicatieadviseur. Een link met het ongezonde eetaanbod legt de gemeente Goes niet per se. Er zijn verschillende oorzaken denkbaar: “Uit de volwassen gezondheidsmonitor van de GGD is bijvoorbeeld gebleken dat veel werkende volwassenen stress ervaren. Dit is mede een oorzaak van overgewicht en tijdens de coronaperiode is sport niet altijd mogelijk geweest.“

Waar toeristen zijn, is ongezond eten

Ook buurgemeente Noord-Beveland staat in de top tien met een toename van ruim 5 ongezonde tenten per 10.000 inwoners. Deze gemeente valt niet alleen op vanwege haar hoge plek (2) in de top tien; in de gemeente Noord-Beveland zien we ook dat relatief veel mensen overgewicht hebben: 57 procent van de Noord-Bevelanders is te zwaar waar het landelijke gemiddelde op 50,8 procent ligt. Ziet de gemeente een relatie tussen de toename van ongezond eten en het aantal te zware inwoners? “Noord-Beveland is een kleine toeristische gemeente waar jaarlijks zo’n anderhalf miljoen toeristische overnachtingen plaatsvinden. Ook zijn wij omgeven door drie verschillende wateren die veel dagtoeristen trekken. Dit betekent dat de vraag naar ongezond eten vanuit de recreanten vele malen hoger is dan die vanuit de eigen inwoners.”

Toch zijn ook de eigen inwoners bovengemiddeld zwaar? “Daar werken we aan. Bewegen wordt gestimuleerd. De basisscholen zijn allemaal bezig met bewegend- of buiten leren, en iedere week wordt op de Noord-Bevelandse scholen schoolfruit uitgedeeld. Maar we zien dat corona impact heeft op de publieke gezondheid, ook in Noord-Beveland. Roken en overgewicht nemen toe.” En heeft de fastfoodboulevard van de buren in Goes nog invloed? "Het is onbekend of veel inwoners van Noord-Beveland daarheen gaan. Positief voor onze jongeren die daar naar de middelbare school gaan, is dat de fastfoodboulevard niet gelegen is bij de scholen maar aan een afslag van de A58.”

Dan door naar het enige Waddeneiland in de top tien: Ameland. In 2011 had deze gemeente nog 13 ongezonde verkooppunten; in 2021 waren dat er 16. Geen megagrote toename van het aantal misschien, maar als je kijkt naar de toename per 10.000 inwoners (waar we bij 334 gemeenten de toename konden meten) dan is deze wel het grootst van allemaal. Kan de gemeente dit verklaren? Woordvoerder Heidi Bunicich: “Het aanbod van ongezond voedsel is zo groot omdat wij een toenemend aantal toeristen ontvangen. Jaarlijks zo’n 650.000. Het aanbod speelt in op een vraag.” En zijn ze trots op deze nummer-1 positie? “Wij vinden dit jammer, maar bekijken het ook in de context van het toerisme en willen de cijfers ook graag nuanceren. Wij zijn een kleine gemeente met maar zo’n 3.700 inwoners. Het aantal toeristen dat jaarlijks naar het eiland komt, is vele malen groter dan het aantal inwoners.”

Gezondheidstoerisme: streekproducten en meer bewegen in Sluis

Ook het Zeeuwse Sluis staat in de top tien met een groei van 24 naar 34 ongezonde verkooppunten. Zij verwijzen eveneens naar de toeristische aard van hun gemeente. Communicatieadviseur Nathalie de Schepper: “We weten niet of er een causaal verband is tussen de groei in het ongezonde aanbod en het wat hogere overgewichtscijfer in onze gemeente.” Er zijn ook nog andere invloeden, meldt ze. “De gemeente Sluis ligt aan de Belgische grens en wordt gekenmerkt door Vlaamse bourgondische invloeden." Qua beleid zet Sluis in op gezondheidstoerisme, wat zoveel wil zeggen als meer bewegen en het eten van streekproducten. “Hierdoor zijn er ook minder of geen ongezonde toevoegingen nodig om producten langer houdbaar te houden.”

Hebben de toeristische gemeenten een punt? Is het logisch dat het ongezonde aanbod per 10.000 inwoners bij hen meer is toegenomen? Misschien wel, recreanten willen vast graag een snelle hap, maar we zien ook toeristische gemeenten waar het aanbod niet toeneemt of zelfs daalt zoals in Noordwijk, Katwijk en Zandvoort. Meer toeristen hoeft dus niet per se meer junkfood te betekenen.

700 procent stijging in Lopik

Nog een in het oog springende naam in het lijstje is Lopik: een kleine gemeente in de provincie Utrecht die nog geen 15.000 inwoners telt. In 10 jaar tijd gingen de Lopikkers van één snackbar naar maar liefst acht ongezonde eettenten. Daarmee is deze gemeente de hardste stijger met een toename van 700 procent aan ongezond aanbod. We vragen de wethouder of hij deze toename kan verklaren? Woordvoerder Hanriëtte Bergstra reageert: “Het is ons niet ontgaan dat er zich de afgelopen jaren meer verkooppunten van ongezond voedsel in met name Lopik-dorp hebben gevestigd." Ze verwijst naar de mogelijkheid tot vrije vestiging voor alle ondernemers, ook voor snackbars, pizzeria’s, ijssalons. “Gemeenten hebben (nog) geen juridische instrumenten om hiertegen op te treden.” Daarnaast, licht de Bergstra toe, speelt de vraag of het de taak van de gemeente is om te bepalen wat voor voedsel ‘de zaak op de hoek’ verkoopt. “De gemeente beslist immers ook niet wat er in de schappen van de supermarkt ligt.” Dit neemt niet weg dat de gemeente Lopik de gezondheid van haar inwoners natuurlijk van groot belang vindt. Bergstra: “Het liefst zouden wij ook een zo gevarieerd mogelijk winkelaanbod zien.”

De gemeenten in onze top tien zijn over het land verdeeld, zien we op het kaartje. In Drenthe vinden we de gemeente Coevorden waar 13 ongezonde tenten bijkwamen. In Limburg ligt de gemeente Voerendaal waar er 6 ongezonde eetlocaties bijkwamen. En ook het Friese Achtkarspelen vinden we terug in de top tien; die gemeente ging van 10 naar 22 ongezonde verkooppunten. In Noord-Brabant hebben we het kleine Mill en Sint Hubert met zo'n 11.000 inwoners, dat van 2 naar 7 junkfoodlocaties ging.

We vroegen ook deze gemeenten om een reactie. De gemeente Achtkarspelen kan de relatief grote toename niet verklaren en wil graag meer inzicht in de cijfers. “Als dit zo is”, zegt woordvoerder Hanny Durkstra, “dan zou dit zeker een aandachtspunt moeten zijn in onze gemeente.” Coevorden nuanceert de toename: het aantal inwoners is ook toegenomen, laat woordvoerder Gert de Groot ons weten, en: "We hebben een groot buitengebied." Maar hij schrijft ook: "Een stijging van het aantal verkooppunten staat wel haaks op de inzet op leefstijl en bewegen." De gemeenten Voerendaal en Mill en Sint Hubert hebben nog niet kunnen reageren.

De enige grote gemeente in de top tien

Deze middelgrote en kleinere gemeenten komen bovendrijven in onze top tien omdat we het aantal inwoners meenemen in de berekening. Als we kijken naar de absolute toename van het aantal ongezonde eettenten dan voeren de grote steden natuurlijk de lijst aan: in Amsterdam kwamen er 362 ongezonde eetlocaties bij, in Rotterdam 240 en in Den Haag 144.

Toch zien we ook één grote gemeente in onze top 10: Almere. In 10 jaar tijd zien we daar een dikke verdubbeling van het aantal ongezonde eettenten. Het aantal ging van 85 ongezonde tenten naar maar liefst 184. Het aantal verswinkels steeg ook, maar slechts met twee locaties. Kan Almere dit verklaren? We vragen het wethouder Economische Zaken, Maaike Veeningen. Haar woordvoerder laat weten dat ze niet direct een oorzaak weten: “Voor een deel is het te verklaren door de opzet van Almere als jonge stad met moderne winkelcentra die economisch door ketens worden gehuurd.”

Ook het overgewichtscijfer ligt in Almere met 55 procent boven het landelijke gemiddelde. Zien ze een relatie en zijn ze daarmee bezig? “We zijn er zeker mee bezig, maar dat heeft niet alleen met het ongezonde eetaanbod te maken.” Begin dit jaar is Almere met een voedselstrategie gekomen, laat de woordvoerder weten. “Minima krijgen onder meer de kans om wekelijks groente- en fruittassen voor een lage prijs te bestellen en we zijn actief op scholen en in de schoolomgeving om het voedselaanbod gezonder te maken.”

Zouden ze graag invloed hebben op welke eetaanbieders zich vestigen in de stad? “We zijn volop bezig om te kijken hoe we daar invloed op kunnen uitoefenen, maar het ligt moeilijk. Onder andere door beperkte wettelijke sturingsmogelijkheden.”

Wil je weten hoe het aanbod in jouw gemeente is veranderd? In de tabel hieronder vind je de absolute cijfers uit je eigen gemeente. De overgewichtscijfers per gemeente vind je hier.

Wil je meer weten over wat onze ongezonde eetomgeving met ons en onze kinderen doet? Kijk hier de uitzending: