Om kinderen te beschermen tegen gezondheidsschade hebben fabrikanten in Nederland afgesproken geen reclame voor ongezonde producten te richten op kinderen onder de 13 jaar. Toch ziet 40 procent van de kinderen wel junkfoodreclame. Dat komt door sociale media, waar leeftijdsgrenzen een wassen neus lijken, maar ook door het zelfregulerende systeem rondom de regels voor junkfoodreclame, laat nieuw onderzoek zien.

Henri Faun van onderzoeksbureau Panteia deed het onderzoek in opdracht van voedselwaakhond Foodwatch. Welke conclusies trekt Faun, die ook voor het ministerie van Volksgezondheid een monitor bijhoudt over kindermarketing? “We zien via de monitor al jaren dat marketing voor ongezond eten kinderen ondanks de regels die er zijn, toch bereikt. In de supermarkt of bij recreatievoorzieningen, en in toenemende mate via sociale media. Het nieuwe onderzoek laat zien dat het systeem van zelfregulering van reclame daar een oorzaak van is.”

Maar een paar klachten per jaar

Faun doelt op de Nederlandse Reclamecode voor Voedingsmiddelen (RvV). Daarin hebben fabrikanten met elkaar afgesproken hoe ze voorkomen dat kinderen junkfoodreclames zien. Maar dat systeem beschermt kinderen dus niet goed? “Wat we zagen is dat consumentenorganisaties geen wijzigingsvoorstellen mogen indienen. Wanneer andere partijen, zoals de branche en reclamebureaus voorstellen indienen, telt hun stem bovendien minder zwaar.” Wijzigingen worden dus ook aangenomen als consumentenorganisaties tegen stemmen, legt Faun uit. “Terwijl consumentenorganisaties pleiten voor strengere regels, komen die er dus niet.”

De Consumentenbond schortte om deze reden vorig jaar zelfs de samenwerking met de Stichting Reclamecode op. Zij wilden niet langer in deze werkwijze meegaan, waarbij hun inbreng geen invloed bleek te hebben.

Ook bij het toezicht op de naleving van de regels die er wél zijn, ziet Faun aandachtspunten. “Controle is er alleen als er een klacht wordt ingediend en dat gebeurt maar een paar keer per jaar, terwijl we in onze monitor zien dat er veel meer overtredingen lijken plaats te vinden.” Daarnaast is de reclamecode onvoldoende ingericht op de ontwikkelingen op sociale media. “Dat is een groot grijs gebied, waarbij het lastig te controleren is wie welke reclames te zien krijgt. Daar kunnen kinderen veel blootgesteld worden aan reclame voor ongezond eten.”

Voedingsreclame draagt bij aan overgewicht bij kinderen

Het systeem van zelfregulering rondom voedingsreclame en de consequenties daarvan liggen gevoelig, omdat de overheid in 2018 afspraken heeft gemaakt om het overgewicht onder kinderen terug te dringen. 16 procent van de 4 tot 17-jarigen heeft overgewicht. Bij tieners is er zelfs sprake van een verdubbeling in 30 jaar tijd. Voedingsreclame draagt bij aan overgewicht. Wetenschapper Frans Folkvord van de Tilburg University deed er onderzoek naar: “Er is een duidelijk effect dat als mensen junkfoodreclame zien, dat ze daarna ook ongezond voedsel gaan eten. En voor kinderen is dit effect het sterkst.”

Consumentenorganisaties roepen daarom al jaren om strengere regels. In 2015 is zelfs de Alliantie Stop Kindermarketing Ongezonde Voeding opgericht. Universiteiten, gemeentes, maar ook Unicef en de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde hebben zich daarbij aangesloten. Zij willen alleen reclame voor gezonde voeding voor kinderen tot 18 jaar.

Nicole van Gemert, directeur van Foodwatch dat ook onderdeel is van de alliantie, vindt het nieuwe onderzoek aanleiding voor een wettelijk verbod op kindermarketing: “Ik lees in dit rapport dat de slager zijn eigen vlees keurt, waardoor strengere regels geen schijn van kans maken. Het huidige systeem waarborgt de gezondheid niet.”

FNLI wil in gesprek blijven

De Federatie Nederlandse Levensmiddelenindustrie (FNLI) gaat over de RvV. Zij geven aan volgend jaar weer aanpassingen te willen doen aan de regels. Directeur Cees-Jan Adema: “We willen de leeftijd ophogen naar 16 jaar. Over criteria voor welke producten dat zal gaan gelden, zullen wij met stakeholders het gesprek aangaan. Verder bekijken we de mogelijkheid van pre-toetsing en onderzoeken we hoe we de naleving van de code op sociale media meer structureel kunnen laten uitvoeren.” Het uitgangspunt is volgens de FNLI om altijd in gesprek te zijn en blijven met alle stakeholders.

De Stichting Reclamecode, die de reclamecode faciliteert, laat weten verbaasd te zijn omdat ze niet geconsulteerd zijn voor het rapport. Ze zien onjuiste aannames en zijn daarom in overleg getreden met het onderzoeksbureau. Dat de stem van de consument minder zwaar weegt, vindt de Stichting Reclamecode logisch aangezien het om regels gaat die de industrie aan zichzelf heeft opgelegd.

Staatssecretaris onderzoekt verbod

Staatssecretaris Maarten van Ooijen van Volksgezondheid schrijft in een reactie dat hij het belangrijk vindt dat er iets gaat veranderen. “Ik heb al gesprekken gevoerd met de FNLI, als eigenaar van de code, om de code aan te scherpen op twee vlakken: een verhoging van de leeftijdsgrens van 13 naar 18 jaar zodat ook sociale media onderdeel vormen van de code, en een aanscherping van de voedingskundige criteria. Over beide punten zijn we nog in gesprek.”

Daarnaast is Van Ooijen bezig met een verkenning van een aantal juridische mogelijkheden in de voedselomgeving: “Een verbod van kindermarketing is daar onderdeel van. Ik zal de Tweede Kamer dit najaar nog informeren over de uitkomsten van deze juridische verkenning. Als de industrie niet genoeg meebeweegt, kan wetgeving aan de orde zijn.”

Meer weten? Kijk onze uitzending: