Busjes vol illegale bestrijdingsmiddelen die de grens naar Nederland passeren, online handel in verboden middelen en telers die zelf middelen ontwikkelen om een bepaalde plaag te bestrijden. Hoenderdos – van Lin ziet het allemaal voorbijkomen. Want waar de toezichtafdeling van de NVWA vooral controleert op legaal gebruik van bestrijdingsmiddelen in de landbouw, voert de NVWA-IOD strafrechtelijk onderzoek uit naar de illegale handel. Daarbij werkt de dienst samen met onder andere het Functioneel Parket van het OM, de politie, de FIOD en de Douane.

Naar welke illegale praktijken doen jullie onderzoek?

Hoenderos-van Lin: “Wij lichten vaak hele ketens door die betrokken zijn bij de handel in een niet-toegelaten middel. Bijvoorbeeld een illegaal middel dat uit Azië geïmporteerd wordt en hier in Nederland via verschillende ‘distributeurs’ bij allerlei gebruikers terechtkomt.”

“Bij deze vorm van milieucriminaliteit vermengen de legale en illegale middelenstromen zich vaak met elkaar. Anders dan bijvoorbeeld bij drugs. Die zijn illegaal, dus dat is altijd een illegale stroom en noemen we dan ook georganiseerde criminaliteit. Maar als je het hebt over milieucriminaliteit bij gewasbeschermingsmiddelen, dan heb je vaak legale producten waar ook illegale producten bij zitten. Daardoor is het veel moeilijker om erachter te komen om wat voor middelen het gaat en waar die precies vandaan komen.”

Wat voor vormen van illegale middelenhandel komen jullie tegen?

“We zien dat er online handel in verboden middelen is. Er is ook een onderzoek geweest waarin we zagen dat telers zelf een middel hadden ontwikkeld voor een bepaalde plaag die op dat moment speelde. En je ziet dat er busjes met middelen over de grens komen naar Nederland.”

Bij Pointer vonden we dat er zeker 30 illegale bestrijdingsmiddelen in het Nederlandse oppervlaktewater zaten in 2022. Is dat aanleiding tot onderzoek?

“Als NVWA denken wij meteen: interessant, hoe is dat daar terechtgekomen? Dan kan er zeker onderzoek plaatsvinden. In eerste instantie door mijn toezichtcollega's, want er kunnen ook andere oorzaken zijn waardoor deze illegale stoffen in het water terecht zijn gekomen. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan grondverzet, waarbij de middelen in het water terecht zijn gekomen als gevolg van historisch gebruik. Mijn toezichtcollega’s hebben de kennis en expertise om dit te beoordelen. Maar als blijkt dat er mogelijk sprake is van een strafbaar feit, zullen we daar als NVWA-IOD zeker naar kijken.”

Hebben jullie recent ook nog verboden middelen opgespoord?

“Zeker. In juni zijn we een opsporingsonderzoek gestart omdat we duizend kilo van één van één illegaal gewasbeschermingsmiddel hadden aangetroffen bij een teler in de provincie Overijssel. Het ging om het zogenoemde middel Vydate. Daar zit de werkzame stof Oxamyl in, waarvan bekend is dat het verboden is in de Europese Unie, omdat er gezondheidsrisico's aan zitten voor zowel de gebruiker als de consument.”

Hoe groot is de omvang van deze vorm van criminaliteit?

“Op het gebied van gewasbeschermingsmiddelen doen we als IOD een aantal opsporingsonderzoeken per jaar. We zien waarschijnlijk het topje van de ijsberg. Op basis daarvan kunnen wij geen goede inschatting maken van de omvang van deze vorm van criminaliteit.”

Enkele onderzoeken per jaar? Dat klinkt alsof de pakkans niet hoog is voor een bestrijdingsmiddelencrimineel?

“Het gaat bij de handel in illegale gewasbeschermingsmiddelen over ondermijnende criminaliteit, vermenging van de bovenwereld met de onderwereld, waarbij illegale activiteiten worden uitgevoerd door legale ondernemingen. Er wordt gebruik gemaakt van allerlei verhullende handelingen, zoals valsheid in geschrifte en witwassen. Dat maakt het niet eenvoudig. Het is een uitdaging en vergt tijd en inzet om de branche goed in beeld te hebben en de producten waar het om gaat.”

Hoe proberen jullie die branche in beeld te krijgen?

“Wij als NVWA-IOD richten ons op de handelaren en de distributeurs van de middelen, waar de middelen Nederland binnenkomen voordat ze verspreid worden onder de eindgebruikers. Daarnaast krijgen wij ook steeds meer zicht op waar de illegale middelen nou precies vandaan komen. Om dat zicht nog meer te verbreden zou ik graag van dit kanaal gebruikmaken om een oproep te doen, want we hebben ook signalen van buitenaf nodig. Met name van personen die in de handel zitten en vermoeden hebben dat er illegale middelen het land binnenkomen. Zij kunnen contact met ons opnemen.”