Een van de doelen van de opheffing van het bordeelverbod was verbetering van de positie van sekswerkers, maar juist daar heeft de overheid het laten afweten, vindt Marjan Wijers. Want de positie van sekswerkers is er volgens haar niet beter op geworden. Terwijl dat juist een belangrijke drijfveer was vanuit de vrouwen- en sekswerkersbeweging. “Waar het debat in de jaren ’80 en ‘90 ging over emancipatie en zelfbeschikkingsrecht van vrouwen, zijn gemeenten na het opheffen van het bordeelverbod vooral doorgegaan met wat ze altijd al deden: reguleren en controleren. Alleen nu met meer middelen en zonder sekswerkers zelf bij het beleid te betrekken.”

Wijers houdt zich al decennia bezig met de rechten van sekswerkers. Ze is jurist en stond in het verleden regelmatig slachtoffers van uitbuiting en mensenhandel bij. Momenteel promoveert ze op het gebied van mensenrechten en sekswerk aan de Universiteit van Essex. Naast haar promotieonderzoek is ze actief bij SekswerkExpertise, een platform voor de positieverbetering van sekswerkers. Want er valt nog genoeg te doen voor het verbeteren van hun rechten, aldus Wijers.

Zelfstandig werken

Als sinds mensenheugenis is er prostitutie in Nederland. Jarenlang werd sekswerk gedoogd en in 2000 werd het faciliteren ervan ook toegestaan. Het bordeelverbod werd opgeheven, wat de prostitutie een legale bedrijfstak zou maken. Sinds 2000 kunnen gemeenten hun eigen prostitutiebeleid maken. Maar volgens Wijers zijn gemeenten zo gefocust op controle en repressie dat ze het omgekeerde bereiken van wat je zou willen. Namelijk een veilige sector waar sekswerkers zelf bepalen hoe ze willen werken, Of dat nou zelfstandig is of bij een exploitant. En een sector waarin een sekswerker gelijke rechten heeft als ieder andere werkende of zzp’er.

Wijers vindt dat er vaak beleid wordt gemaakt vanuit stereotypen. “Zo is er het beeld van het ‘onschuldige’ en weerloze slachtoffer van mensenhandel tegenover de ‘happy hooker’. Maar dat is een valse tegenstelling. In de werkelijkheid zit daar van alles tussen. Juist het stigma op sekswerk en discriminatie maakt mensen kwetsbaar voor uitbuiting en geweld. Of je nu vrijwillig of gedwongen werkt, in goede omstandigheden, uitgebuit of iets er tussenin: iedereen heeft belang bij meer rechten.”

Vergunningen

De meeste gemeenten zijn gaan werken met een vergunningstelsel, maar vergunningen worden alleen aan exploitanten gegeven en de meeste steden verbieden thuiswerk. Je riskeert dan bijvoorbeeld boetes en uithuiszetting. “Als je schoonheidsspecialiste of fysiotherapeut bent mag je vanuit huis werken, of je kan alleen of samen met een collega een werkruimte huren. Maar als je sekswerker bent, mag dat niet”, aldus Wijers.

Uiteindelijk zorgt dit ervoor dat veel sekswerkers zonder vergunning, en dus illegaal, moeten werken. Voor een exploitant aan de slag gaan is bovendien niet voor iedereen een optie. Het aantal vergunde werkplekken is sinds 2000 met bijna de helft afgenomen. Veel gemeenten hebben de laatste jaren clubs en ramen gesloten. Er is dus voor lang niet iedereen plek.

Mensenhandel

“Als je zegt dat het is om mensenhandel te bestrijden lijkt elke maatregel geoorloofd, want wie kan daar nu tegen zijn?”, ziet Wijers. “Ook als duidelijk is dat een maatregel niet of zelfs averechts werkt. We weten bijvoorbeeld uit onderzoek dat repressieve maatregelen een negatief effect hebben op de veiligheid en gezondheid van sekswerkers.”

Als voorbeeld noemt ze het sluiten van de bordeelboten op het Zandpad in Utrecht. “Het klopt dat een aantal vrouwen die daar gewerkt hebben slachtoffer van mensenhandel waren. Maar als ‘oplossing’ besluit de gemeente dan om alles in één keer te sluiten. Daarmee verloren meer dan 300 vrouwen min of meer van de een op de andere dag hun veilige werkplek en hun inkomen zonder een alternatief. Zo jaag je dus mensen de illegaliteit in.”

Investeren in relatie

Volgens Wijers wordt er geen rekening gehouden met wat het beleid betekent voor de relatie tussen sekswerkers en de overheid. Zo zijn sekswerkers die onvergund werken bang voor de politie en denken ze wel drie keer na voordat ze hen in vertrouwen nemen. Volgens Wijers zou juist investeren in de relatie tussen overheid en sekswerkers het meest kunnen opleveren bij de bestrijding van mensenhandel en andere misstanden in de sector.

“Zorg bijvoorbeeld dat sekswerkers altijd en overal veilig naar de politie kunnen stappen als ze te maken krijgen met geweld of uitbuiting, zelf of bij collega’s, zonder dat ze bang hoeven te zijn voor negatieve repercussies. En met de zekerheid dat ze serieus worden genomen en respectvol worden behandeld. Zie sekswerkers niet als objecten die je moet controleren, maar als partners in het bestrijden van misstanden. Zij zijn de eersten die belang hebben bij een sector zonder uitbuiting en geweld. Bovendien kennen zij de sector het beste, veel beter dan beleidsmakers”.