Als iemand in een instelling voor verstandelijk beperkten woont en bij de notaris komt, dan moet een arts altijd de wilsbekwaamheid beoordelen. Dat vindt ruim veertig procent van de notarissen die we steekproefsgewijs ondervragen voor ons onderzoek Wilsonbekwaam.
De helft van de notarissen doet dit al, blijkt uit ons onderzoek onder 78 notarissen. Maar het is niet verplicht. Nu is het zo dat je als notaris medisch advies kunt inwinnen, als je twijfelt aan het zelfstandig vermogen van een cliënt tot het nemen van belangrijke beslissingen.
Verplicht medisch advies
Een stappenplan met objectieve indicatoren moet de notaris helpen bij twijfel aan de wilsbekwaamheid. Volgens een kwart van de notarissen is dat in het geval van verstandelijk beperkten niet altijd voldoende. Notaris Jaap van der Hammen stelt daarom voor: ‘In beginsel een verklaring van een onafhankelijk arts, tenzij je goede redenen hebt het niet te doen.’
Niet alle notarissen zijn voor deze verplichting. Thomas van Grafhorst vindt juist: ‘Ik zou ook heel goed zonder dat stappenplan kunnen leven. Ik zou hoogstwaarschijnlijk tot dezelfde conclusies komen zonder stappenplan.’ Ook notaris Marianne Heuvelmans vindt dat medisch advies inschakelen niet altijd nodig is: ‘Je kan denken alle lichten op rood, ik doe het niet meer. Maar als je een geschiedenis hebt met iemand, als je al meerdere aktes hebt opgemaakt, en door niet meer mee te werken, zou je hem een kans ontnemen.’
Dekking
Het inschakelen van een arts dekt een notaris ook in voor als er achteraf vragen gesteld worden, zoals in de zaken van Marianne en Henk. Van der Hammen: ‘Als ik een beetje twijfel, wil ik ruggensteun hebben. De doelstelling is misbruik te voorkomen en zo verstandelijk beperkten te beschermen.’
Maar die bescherming schiet zijn doel soms voorbij, vindt Van Grafhorst. ‘Ik heb laatst een testament gemaakt van een man van 92. Ik zag al dat het testament een beetje afwijkend was. Ik ga dan geen risico lopen dat je achteraf in een procedure komt te staan.’ Heuvelmans beaamt dit: ‘Een verklaring van een dokter is aardig in je dossier. Het geeft ook een soort dekking, maar het is te laf om het alleen daar om te doen.’
Want ook als je een arts inschakelt, gaat het niet altijd goed. Heuvelmans: ‘Ik heb wel eens een medische beoordeling gevraagd, omdat ik twijfelde. De man was communicatief zwak, maar hij praatte al zijn hele leven zo. De arts zei dat hij wilsonbekwaam was. Mijn cliënt heeft toen een rechtszaak aangespannen. De rechter beoordeelde hem wel wilsbekwaam. Die man praat zijn hele leven al zo, maar dan ben je nog niet wilsonbekwaam.’
Eigen beoordeling notaris
Het beoordelen van wilsbekwaamheid komt uiteindelijk toch neer op de eigen waarneming van de notaris, vindt Heuvelmans. ‘Hulpmiddelen zijn zinvol, die kan je niet negeren. Ze leveren een hoop groene en rode kruisjes op en vervolgens trek je je eigen conclusie. Een notaris is er om een onafhankelijke rol te spelen.’
Handelen kan vervelende gevolgen hebben, niet handelen heeft in principe ook gevolgen
Van Grafhorst vult aan: ‘Ik vind dat daar heel voorzichtig mee moet worden omgegaan. Omdat als je iemand niet laat tekenen je daarmee iemand de mogelijkheid ontneemt een testament op te maken.’ Ook Van der Hammen geeft toe: ‘Helemaal niks opmaken, terwijl je dat wel kan, vind ik wel schrijnend.’
Ook vragen we Nick van Buitenen, voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie, wanneer het volgens hem nodig is medisch advies in te winnen:
