Vast zitten in de tijd

In de noodopvang in Assen lijkt de tijd stil te staan. Die noodopvang is een gigantische evenementenhal naast het racecircuit in Assen. In de hal zijn schotten geplaatst die ‘kamertjes' vormen. Op elke kamer slapen vier mensen. Iedereen hangt wat rond. Buiten, op bed of in het ‘restaurant’. Dat restaurant is een open plek in de hal waar een paar tafels staan. Om die tafels is een touw gespannen. Bij de opening hangt een bord met ‘restaurant’ erop. Een aandoenlijke bedoeling om te verhullen dat hier niets gebeurt.

“Ik wil graag aan het werk en kan ook zo aan de slag”, zegt Kassem. Hij komt uit Syrië en vluchtte vorig jaar naar Nederland, via Turkije en Griekenland. “Ik heb voor hulporganisaties en universiteiten gewerkt”, vertelt Kassem in vloeiend Engels. Kassem is tolk en geeft een rondleiding door de opvang. Hij solliciteerde zelfs voor een baan en mocht op gesprek komen. “Maar ze vroegen natuurlijk meteen naar mijn status. Toen ik vertelde dat ik die nog niet had, zeiden ze dat het onmogelijk was om me aan te nemen.”

“Je kunt stellen dat asielzoekers in zo’n situatie vast zitten. Er is ze gezegd dat ze moeten wachten op een beslissing in hun procedure. In de tussentijd mogen ze niet werken, zien ze hun kinderen niet en kunnen ze zich niet ontwikkelen. Het leven staat op pauze en ze kunnen geen kant op. In de literatuur heet dat temporele immobiliteit”, zegt Martijn Stronks. Hij promoveerde aan de VU Amsterdam op het begrip tijd. Stronks: “Mijn boek is een argument dat de tijd van een mens – het mensenleven – een waarde heeft. Tijd is in dat opzicht een mensenrecht.”

Vorig jaar besloot het kabinet de beslistermijn voor een verblijfsvergunning te verlengen van 6 naar 15 maanden. De hoge instroom werd daarvoor als reden gegeven. “De instroom van asielzoekers is inderdaad verhoogd, maar niet hoger dan in 2015 – tijdens het dieptepunt van de oorlog in Syrië. De crisis van nu is over langere tijd ontstaan omdat er niet genoeg personeel is en er niet genoeg opvangplekken zijn.”

Achterstanden

Terwijl Kassem in Assen zit te wachten op de volgende stap in zijn procedure, zit zijn landgenoot Khaled (47) aan de andere kant van het land. Zoals nog steeds – buiten Oekraïne gerekend – de meeste vluchtelingen in Nederland Syriërs zijn. Khaled zit al bijna vijf maanden in een oude kazerne in Vlissingen. Daarvoor sliep hij 10 dagen buiten bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Maar zijn asielprocedure is nog niet eens begonnen. Door de achterstanden bij de Immigratie- en naturalisatiedienst (IND) is Khaled nog niet uitgenodigd voor een eerste gesprek over zijn vlucht en de reden om naar Nederland te komen. IND laat weten dat het gemiddeld 3 maanden duurt voordat asielzoekers een eerste gesprek plannen, maar dat het in enkele gevallen langer kan duren.

Het duurt sowieso steeds langer voor een asielzoeker uitsluitsel krijgt over zijn verblijfsvergunning. De doorlooptijd voor de algemene asielprocedure is 40 weken. Dat is twee keer zo lang als een jaar geleden. Dat geldt voor asielzoekers die grote kans maken op een verblijfsvergunning. Er is onderscheid gemaakt tussen kansarme (asielzoekers die waarschijnlijk géén recht hebben op verblijf in Nederland) en kansrijke asielzoekers (asielzoekers die dat waarschijnlijk wel hebben). De kansarme asielzoeker krijgt snel bericht, maar kansrijke asielzoekers wachten eindeloos. Slechts een kwart van de kansrijke asielzoekers heeft binnen de wettelijke beslistermijn een beslissing.

Het is een onderdeel van tijdspolitiek, stelt Stronks vast. “Die tijdspolitiek is erop gericht om de niet-gewenste vreemdeling te laten wachten. Dat wordt niet expliciet zo uitgesproken, maar het blijkt wel uit het beleid.”

Dat wil overigens niet zeggen dat elke dag dat een procedure duurt, te lang is. “Een zorgvuldige procedure vergt ook tijd. De schoonheid van tijd is dat het op die manier ook waarde heeft. Maar ze kunnen ook tijdrekken – en dat doen ze nu.”

Gezinshereniging

Staatssecretaris Eric van der Burg van Justitie en Veiligheid zegt geen kant op te kunnen en wijst naar de actuele crisis. Zo nam het kabinet de maatregel om gezinshereniging uit te stellen. Normaal gesproken hebben asielzoekers met een verblijfsvergunning – ook wel statushouders – recht op hereniging met hun gezin. Maar het kabinet besloot de voorwaarde te stellen dat ze dan eerst woonruimte moeten hebben. Dat is nou juist het probleem; die woonruimte is er niet. Pas na 6 maanden mag het gezin van een statushouder – ook als er nog geen woning is gevonden – alsnog naar Nederland komen.

Kassem rekent in Assen voor: “Ik heb nu te horen gekregen dat ik in januari 2024 een beslissing krijg over mijn verblijfsvergunning. Tot die tijd kan ik niet werken. Ik doe zelfstudie, maar meer kan ik niet doen. Het zou nog tot halverwege 2025 duren voor mijn gezin hiernaartoe kan komen…”

Sinds de maatregel werd ingevoerd, hebben verschillende rechters geoordeeld dat de gezinsherenigingsmaatregel niet in lijn is met de wet. Toch wilde Van der Burg in eerste instantie bij de regel blijven. Een dag voor de zitting bij de Raad van State – die een definitief oordeel zullen vellen over de maatregel – schortte Van der Burg de maatregel alsnog op. Het levert 6 maanden tijdswinst op voor Kassem en Khaled.

Bij Khaled knaagt vooral de onzekerheid over zijn procedure. Hij heeft sinds zijn komst naar Nederland nog niets gehoord van IND. “En ik ben niet de enige hier. We doen de hele dag niets. Ik zit een beetje op Facebook, WhatsApp en verder slaap ik. Sommige mensen raken depressief, die slapen bijna de hele dag.”

“Vanwege allerlei afspraken en wetgeving kan het kabinet vluchtelingen niet met fysieke hekken laten wachten”, zegt Stronks. “Maar je kunt mensen wel stoppen met hekken van tijd.”

Zondag 15 januari was Martijn Stronks te gast in de radio-uitzending van Pointer: