Het vrachtschip vervoerde een wel heel bijzondere lading: een crystal meth-lab en drie Mexicanen die waren ingehuurd om de drugs te koken. De ontdekking ervan was een wake-up call voor de Nederlandse politie, zegt Willem-Jan Joachems, misdaadverslaggever van Omroep Brabant.

Zelf opgezette laboratoria waar drugscriminelen als koks hun eigen synthetische drugs produceren: de politie komt er ieder jaar meer tegen in ons land. Drugs zoals xtc, cocaïne, amfetamine – in de volksmond ‘speed’ – en nu dus ook the new kid on the block: methamfetamine, crystal meth. Van de 108 opgerolde labs in 2020, waren er 32 crystal meth-labs. Dat is drie keer zo veel als in het jaar daarvoor, meldt de nationale politie.

Onze buurlanden Duitsland en België worden overspoeld met Nederlandse drugslabs en Nederlands drugsafval. Drugscriminelen bedenken almaar nieuwe tactieken om ontdekking te voorkomen, terwijl de politie het nauwelijks meer kan bijbenen. De provincie Brabant spant de kroon, maar uit de cijfers van de politie blijkt dat criminelen zich ook steeds vaker met hun ketels, reageerbuizen en tabletteermachines settelen in Groningen, Drenthe, Overijssel, Utrecht, Noord-Holland, Zeeland en Noord-Brabant. “We zien geen verplaatsing, we zien uitbreiding,” zegt Marloes Lippens, eenheidscoördinator synthetische drugs van politie Oost-Brabant.

Salmiakjes-smokkel naar België

We spoelen even terug naar waar het begon. Ons land vormt een uitstekende uitvalsbasis voor drugscriminelen. De infrastructuur is prima op orde en de haven van Rotterdam is dé drugspoort van Europa. Maar bovenal: er is een schat aan ervaring met het produceren, verkopen en smokkelen van drugs. Een traditie die jaren geleden begon met de smokkel van cannabis.

Vijfentachtig procent van de wiet die wordt gekweekt in Nederland wordt geëxporteerd, stelt oud-drugsbaron Joop Gottmers tegenover Pointer. In zijn tijd als drugscrimineel raakte hij betrokken bij de internationale hasjhandel: “Ik werd een keer gepakt met 3800 kilo wiet op zak, die aantallen hoor je nu niet meer.” Al snel rolde hij in de cocaïne en xtc. Gottmers was naar eigen zeggen één van de eerste drugscriminelen die de ‘salmiakjes’ naar buurland België bracht.

Nederland groeit in de jaren ’90 uit tot het Mekka van de synthetische drugs: amfetamine, cocaïne en xtc worden de drie belangrijkste spelers op het drugstoneel.

Verlammende werking

De drugscriminaliteit wordt voortvarend aangepakt in diezelfde jaren ’90 door de Unit Synthetische Drugs. Politie-wetenschapper Shanna Mehlbaum vertelt dat deze unit is opgericht om synthetische drugs te bestrijden, maar later werd opgeheven omdat het probleem opgelost leek te zijn. De Unit Synthetische Drugs ging ten onder aan zijn eigen succes, met als gevolg dat de benodigde expertise op dit gebied bij de politie zo goed als verdween. “Criminelen blijven andere werkwijzen vinden om door te gaan”, vertelt Mehlbaum. “Waar we dat het eerst aan merkten was de hoeveelheid drugsafval die gevonden werd. En sinds die tijd zien we nog ieder jaar een toename van het aantal drugslabs.”

Chattende criminelen betrapt

Terug naar vandaag. De politie krijgt nieuwe inzichten. In de zomer van 2020 hackt de politie Encrochat, een berichtenservice waarmee criminelen versleutelde informatie uitwisselen. Begin dit jaar kraakt de politie een vergelijkbaar chatprogramma, SKY-ECC, waar criminelen openlijk spraken over samenwerking tussen verschillende drugslabs. “Sindsdien hebben we meer zicht gekregen op verschillende samenwerkingsverbanden”, vertelt Max Daniel, landelijk portefeuillehouder synthetische drugs bij de politie. “En dat op zowel nationaal als internationaal gebied.”

Het effect van de hacks is terug te zien in het aantal ontmantelde drugslaboratoria. In 2020 rolt de politie het recordaantal van 108 drugslabs op. De politie kan het nauwelijks meer bijbenen.

Volgens onderzoeker Mehlbaum worstelde de politie ook met recherchecapaciteit om synthetische drugslabs op te sporen. “Daar werd toentertijd niet op geïnvesteerd, en ik denk dat dit nog steeds niet altijd zo is.”

Explosie zit in een klein hoekje

Het produceren van drugs is niet zonder gevaar, stelt Marloes Lippens, eenheidscoördinator synthetische drugs van de politie in Oost-Brabant. Drugscriminelen moeten zeer zorgvuldig te werk gaan in een drugslab, want bij één foutje dreigt er explosiegevaar. “We zien dat mensen die in labs werken daarbij omkomen”, zegt Lippens. “Voorbeelden daarvan zijn er te over.” Daarom heeft de politie een drugslab nagebootst als oefenlab. Agenten leren er de gevaren van drugslabs te herkennen, zoals de stank van giftige dampen en het explosiegevaar.

Oud-drugsbaron Joop Gottmers stortte zich ook op de amfetamineproductie. In een eigen drugslab werkte hij vaak dag en nacht om zijn pure amfetamine-olie te laten kristalliseren, tot deze klaar was voor gebruik. “Ik was daar een ster in”, glundert Gottmers. Ondanks zijn handigheid in het koken ging het een keer goed mis. “We moesten wachten tot de olie was afgekoeld, totdat ik het in de zoutoplossing kon gooien. Maar als je niet wacht, dan ontploft de zaak gewoon, hè. En toch deed ik het”. Een ontploffing met een keiharde knal was het gevolg. “Alles wat ik zag was rook, ik kon zelfs mijn eigen handen niet eens meer zien.”

De grens over

Drugscriminelen opereren het liefst zo anoniem mogelijk en spreiden graag hun ‘pakkans’ door zich te vestigen in het grensgebied met België en Duitsland.

Dus onze drugscriminaliteit gaat de grens over. Zo ver, dat zelfs ruim 80 procent van de Belgische dossiers in synthetische drugs een link heeft met Nederland. Zo trof commissaris Marc Vancoillie, drugsbestrijder bij de federale politie van België, in dit afgelopen jaar een derde meer drugslabs aan dan in het jaar daarvoor. En deze ‘Belgische’ drugslabs worden gebouwd en beheerd door, jawel, Nederlandse drugscriminelen.

Ook in Duitsland worden Nederlandse drugslabs, maar vooral Nederlands drugsafval aangetroffen. Erster Kriminalhauptkommissar Andreas Heisig van de politie van de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen zegt tegen Pointer: “Het gaat om substantiële hoeveelheden die de natuur ernstig bedreigen. Het opruimen daarvan brengt kosten met zich mee die in de honderdduizenden euro’s lopen.”