Er komen richtlijnen voor zorgprofessionals om financiële uitbuiting van ouderen eerder te kunnen signaleren. Die worden opgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie (NVKG). Dit blijkt uit ons onderzoek Wilsonbekwaam.
Financieel misbruik komt vooral voor bij kwetsbare ouderen, zoals bij beginnende dementie. Per jaar worden er ongeveer 30.000 ouderen slachtoffer van financieel misbruik.
Volgens Hanna Willems, voorzitter van de NVKG, zijn de richtlijnen nodig omdat die signalen in de praktijk lastig te herkennen zijn. Ze zijn bedoeld om huisartsen, medisch specialisten, medewerkers van de Spoedeisende Hulp (SEH) en andere zorgverleners alerter te maken op signalen van financieel misbruik. De richtlijnen zijn onderdeel van algemene richtlijnen voor ouderenmishandeling.
Extra kwetsbaar
Somberheid, hulpeloosheid en afhankelijkheid bij een patiënt kunnen wijzen op een situatie van financieel misbruik. Vooral eenzame ouderen die voor sociale contacten en hulp afhankelijk zijn van anderen, lopen risico op financiële uitbuiting. Ouderen met (beginnende) dementie zijn extra kwetsbaar. Zélf hebben ze vaak niet in de gaten dat hun verstandelijke vermogens achteruit gaan en worden ze wilsonbekwaam.
Sluipenderwijs
Financieel misbruik begint vaak sluipenderwijs. De nieuwe partner bemoeit zich steeds meer met de geldzaken. Eerst lijkt er niet zoveel aan de hand te zijn, totdat blijkt dat er grote bedragen opgenomen zijn van de bankrekening. Of dat bijvoorbeeld de huishoudster bij vader intrekt en steeds grotere bedragen van zijn rekening pint.
De vraag is dan: is vader akkoord dat zijn vermogen opgaat aan zijn nieuwe vriendin of de huishoudster? Of kan hij dat niet meer beoordelen omdat hij wilsonbekwaam is? Die vraag blijkt lastig te beantwoorden. Wilsbekwaamheid onderzoeken is complex en is ook door artsen niet altijd eenvoudig vast te stellen omdat het om een ‘grijs’ gebied gaat.
Verdubbeling beschermingsmaatregelen
In situaties van financiële uitbuiting kan bewind worden aangevraagd, een beschermingsmaatregel van de rechter. Een bewindvoerder neemt dan de bankzaken en het beheer van het vermogen over. Bewindvoering wordt pas toegekend als de rechter iemand wilsonbekwaam heeft verklaard.
Rechters en ook artsen zijn terughoudend om iemand wilsonbekwaam te verklaren, omdat het recht op zelfbeschikking en autonomie in onze grondwet is verankerd. Én omdat onder bewind stellen grote gevolgen heeft: de betrokkene raakt namelijk de regie over zijn eigen beslissingen kwijt. Desondanks verdubbelde het totaal aantal beschermingsmaatregelen van de rechter van ca. 150.000 in 2009 tot rond de 325.000 in 2016.
Die terughoudendheid van rechters kan ook een keerzijde hebben. Als iemand in zijn ogen wél wilsbekwaam is, kan geen bewind worden aangevraagd en is financieel misbruik door anderen moeilijker te stoppen of te voorkomen.
Beschermen we deze groeiende groep kwetsbare ouderen wel voldoende? En zijn er voldoende (juridische) middelen om deze vorm van uitbuiting tegen te gaan?
