Een stevige discussie over de staat van de natuur tussen Caroline van der Plas van BBB en presentator Harm Edens eerder deze week op tv. Volgens Edens gaat de oppervlaktewaterkwaliteit hard achteruit door pesticiden. Van der Plas zegt dat het water meer vervuild is door medicijnen dan door bestrijdingsmiddelen. Die bewering klopt niet.
Dit blijkt uit onderzoek van het AD, Nieuwscheckers en Pointer.
Bron van de bewering
,,In het water wordt 17 ton bestrijdingsmiddelen gevonden en 140 ton geneesmiddelen. Dus je kunt zeggen dat het water is vervuild door pesticiden, maar vele malen meer door geneesmiddelen”, zegt Van der Plas aan de talkshowtafel van Jinek tegen Edens.
De feiten
Van der Plas baseert haar uitspraken op een rapport van het RIVM, zo geeft ze aan. Het AD en Groen Kennisnet schreven er eerder over. Van der Plas verwijst ook naar een webpagina van de Rijksoverheid over medicijnresten in water.
In het specifieke RIVM-onderzoek waar Van der Plas naar verwijst staat inderdaad dat er naar schatting per jaar minstens 140 ton geneesmiddelresten via de rioolwaterzuivering op het oppervlaktewater wordt geloosd. De hoeveelheid geneesmiddelen is beduidend meer dan de hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen die in het oppervlaktewater terechtkomen (17 ton).
De cijfers
De cijfers van 140 en 17 ton die Van der Plas in Jinek noemt zijn dus niet uit de lucht gegrepen. Maar volgens het RIVM gaat het hier om ‘verouderde getallen’. Deze cijfers komen uit een rapport dat in 2016 is gepubliceerd en in de jaren daarvoor is gemaakt.
De meest actuele cijfers zijn volgens het RIVM als volgt: in een onderzoek uit 2020 blijkt dat de emissie van medicijnresten naar oppervlaktewater ruim 190 ton bedraagt. Dit is volgens een woordvoerder nog zonder de zelfzorgmiddelen en de middelen die worden voorgeschreven in zorginstellingen of door de specialistische zorg. Het werkelijke aantal ligt dus nog zelfs hoger.
Volgens de laatste openbare gegevens uit de Emissieregistratie (uit 2019) is de totale geschatte emissie van bestrijdingsmiddelen naar oppervlaktewater circa 14 ton. Hiervan is volgens het RIVM zo’n 10 ton afkomstig uit de landbouw en de rest uit andere bronnen.
De kanttekening
De bewering van Van der Plas dat er veel meer middelen uit de geneesmiddelenindustrie worden gevonden in het oppervlaktewater dan bestrijdingsmiddelen is volgens het RIVM ‘op zich waar’.
Maar zij plaatsen wel een kanttekening. De milieuschade hangt volgens het RIVM niet een-op-een af van de hoeveelheid stoffen die in een jaar worden gevonden. Sommige stoffen zijn namelijk slechter voor het milieu dan andere, omdat ze al in lagere hoeveelheden giftig zijn. Dat verschilt per stof.
Geneesmiddelen komen in het water terecht via de rioolwaterzuivering, in een continue stroom. Bestrijdingsmiddelen komen volgens het RIVM via ‘drift’ (het naar het water toewaaien van bestrijdingsmiddelen tijdens het bespuiten) en via de bodem (drainage, afspoeling) in het water terecht.
De hoeveelheden (aantal ton) zegt niets over de concentraties waarin de stoffen in het milieu komen. Als dat zoals bij geneesmiddelen geleidelijk en gedurende het hele jaar in het water belandt, dan heeft dat volgens het RIVM een ander effect dan de korte pieken als bijvoorbeeld een boer de gewassen besproeit. Zo’n korte piek kan meer milieuschade aanrichten, omdat de concentraties giftige stoffen dan tijdelijk heel hoog zijn in het oppervlaktewater.
Stoffen die aanwezig zijn in gehaltes boven de risicogrens kunnen het ecosysteem verstoren, wat leidt tot een slechte toestand van de natuur. Ook kan het gevolgen hebben voor dieren, zoals vissen en kleine kreeftjes. Uit recent onderzoek blijkt dat psychofarmaca het gedrag van deze organismen kan beïnvloeden, waardoor ze agressiever of juist passiever kunnen worden.
In de buurt van rioolwaterzuiveringslocaties en in de grote rivieren worden meer geneesmiddelen gevonden. In de kleinere wateren en sloten, zeker in de buurt van landbouwgebieden, worden volgens het RIVM meer bestrijdingsmiddelen gevonden. Daar is de vervuiling door bestrijdingsmiddelen dus groter dan bij geneesmiddelen.
Conclusie
De bewering van Van der Plas dat er veel meer geneesmiddelen worden gevonden in het oppervlaktewater dan bestrijdingsmiddelen klopt. Alleen zegt het aantal ton niet direct iets over de impact op het milieu. De giftigheid van een stof telt zwaar mee en kan in kleinere hoeveelheden grote invloed hebben op flora en fauna. De cijfers die Van der Plas aan de talkshowtafel noemt zijn niet de meest actuele.
Bronnen
- https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2016-0111.pdf
- https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2020-0088.pdf
- https://www.ad.nl/binnenland/rivm-medicijnen-maken-het-water-ziek~a89fa38e/
- https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/geneesmiddelen/medicijnresten-in-water
- https://groenkennisnet.nl/nieuwsitem/140-ton-medicijnresten-in-oppervlaktewater-1
- https://www.rivm.nl/nieuws/zorg-over-geneesmiddelresten-in-oppervlaktewater
Factcheck-marathon
Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart 2023.
