Bron van de bewering

"We proberen landbouwgif tegen te houden, maar via handelsverdragen komen er gewoon producten binnen met landbouwgif dat in Europa niet gebruikt mag worden.” Die uitspraak deed Johnas van Lammeren, wethouder in Amersfoort en nummer vier op de Europese lijst van de Partij voor de Dieren, tijdens Het Europees Klimaatdebat in de Balie.

En die uitspraak klopt. Dat zegt een woordvoerder van het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Het Ctgb beoordeelt of pesticiden veilig zijn voor mens, dier en milieu.

Import van bespoten groenten en fruit

"Het kan zijn dat in Europa een middel niet is toegestaan, bijvoorbeeld om milieuredenen, dat buiten Europa wel gebruikt mag worden”, zegt de woordvoerder van het College. "En dan kan het inderdaad zo zijn dat je groenten en fruit van buiten Europa importeert die behandeld zijn met middelen die in Europa niet meer zijn toegestaan.”

Het kan zelfs voorkomen dat Europese pesticidenproducenten middelen exporteren die in Europa verboden zijn, en dat daar vervolgens buiten Europa gewassen mee behandeld worden die uiteindelijk toch in Europese schappen belanden. De pesticiden worden dus hier gemaakt, verlaten dit werelddeel, waarna de met die pesticiden behandelde producten deels weer terugkomen.

En Europa exporteerde in het verleden een hoop pesticiden. Volgens een studie van onderzoeksbureau Le Basic uit Frankrijk werd in 2022 714.000 ton pesticiden naar plaatsen buiten Europa geëxporteerd, met een totale waarde van 6,6 miljard euro. Ongeveer 80.000 ton daarvan bestond uit producten die in Europa zelf verboden zijn. Le Basic haalde deze cijfers uit UN Comtrade, een gegevensbestand van de Verenigde Naties waarin statistieken over handel bij elkaar worden gebracht.

Andere soorten gebieden

"Toelatingsautoriteiten zijn niet over de hele wereld even streng als in Europa”, zegt Jo Ottenheim van CropLife NL, de belangenbehartiger van bedrijven die pesticiden ontwikkelen voor de Nederlandse markt "Dus dan zou het kunnen dat er wel een toelating wordt afgegeven in een ander land buiten de EU omdat ze daar minder streng zijn.”

Alleen is dat volgens Ottenheim niet per se erg. "Als een product hier verboden is omdat het negatieve gezondheidseffecten heeft voor de boer die het product gebruikt, dan kun je daar natuurlijk vraagtekens bij zetten. Want waarom zou je iemand buiten Europa daar wel aan blootstellen?”, zegt hij. "Maar stel dat een product hier verboden is omdat het schadelijk is voor kwetsbare waterorganismen. Dan kan het zo zijn dat het elders wel gebruikt kan worden, omdat daar geen oppervlaktewater in de buurt is.”

De woordvoerder van het Ctgb vertelt een vergelijkbaar verhaal. Hij benadrukt bovendien dat er in alle gevallen een maximale hoeveelheid residu van pesticiden mag zitten op producten die van buiten Europa worden ingevoerd. "Een veilige hoeveelheid residu.”

In Nederland is het aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) om de hoeveelheid residu op geïmporteerde producten te controleren. Dat doet de NVWA steekproefsgewijs. In 2021 bemonsterde de NVWA 812 levensmiddelen bij (lucht)havens. Hiervan voldeden 66 producten niet aan de norm. De import van die producten werd geweigerd.

Maar zelfs als een product de maximale limiet overschrijdt, betekent dat nog niet direct dat er een gezondheidsrisico is. De hoeveelheid residu die op een product mag zitten is een landbouwkundige norm, legt de woordvoerder van het Ctgb uit. "Het gaat om hoeveel pesticide nodig is om iets te kunnen bestrijden; een ziekte, insect of schimmel. En wat landbouwkundig nodig is, zit altijd onder de voor mensen veilige limiet.”

Uitvoerverbod voor pesticiden

Ondanks de sussende woorden van CropLife en de Ctgb zijn er toch allerlei ngo’s, waaronder Greenpeace, met zorgen over onder meer de Europese export van alhier verboden pesticiden. Zij redeneren dat deze producten niet voor niets verboden zijn en stellen dat ze een bedreiging vormen voor mens, dier en milieu. Ze bepleiten daarom een verbod voor de uitvoer van deze pesticiden.

En niet zonder succes. In 2020 besloot de Europese Commissie met regelgeving te komen die de export van in Europa verboden pesticiden aan banden moet leggen. Een verbod dat er evenwel nog niet is en waar de Belgische regering niet op wilde wachten. Daar werd de export van vijftien gevaarlijke stoffen vorig jaar al verboden. Tien andere stoffen mogen enkel nog onder strikte voorwaarden geëxporteerd worden. Frankrijk kwam al eerder met een verbod.

"Deze producten zijn vandaag verboden op de Europese markt, precies omdat het gebruik ervan zeer schadelijk is voor de gezondheid van zowel mens, dier als milieu”, zei de Belgische minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo) destijds. "Een dergelijke praktijk zorgt voor marktverstoring en oneerlijke concurrentie tegenover onze eigen landbouwers, die de betrokken stoffen niet meer mogen gebruiken."

Mocht er ooit een volledig Europees exportverbod voor de pesticiden komen, dan betekent dat overigens nog steeds niet dat de producten waarover Van Lammeren sprak helemaal niet meer in Europa terechtkomen. Ook buiten Europa worden immers pesticiden geproduceerd die bij ons verboden zijn. En de daarmee bespoten producten kunnen nog altijd geïmporteerd worden en bij ons in de schappen belanden.

Oordeel

De bewering van Johnas van Lammeren, nummer vier op de Europese Lijst van de Partij voor de Dieren, klopt. Landbouwgif dat in de EU verboden is, kan alsnog zijn gebruikt bij de groenten en het fruit dat in onze schappen ligt. Dit komt doordat veel van ons voedsel van buiten de EU komt, waar soms bestrijdingsmiddelen zijn toegestaan die bij ons verboden zijn. De NVWA ziet overigens wel toe op de import van voedingsmiddelen, en verbiedt voedsel met een te groot pesticidenresidu.