Vorige week maandag vertrok de Yuriy Kuchiev, een bijna 230 meter lange tanker met een laadcapaciteit van 52.292 ton, volgeladen uit de ijskoude Russische haven van Sabetta, in het uiterste noorden van Rusland. Donderdag legde hij aan in Rotterdam, naast de Vopak Terminal. Het schip vaart onder de vlag van Cyprus en is eigendom van het Griekse gasbedrijf Dynagas, maar heeft – net als zusterschip Boris Sokolov - maar één taak: vervoer van Russisch aardgascondensaat vanuit de Russische Yamal LNG gasfabriek naar Nederland.

Hoewel Russische olie in de EU verboden is en op de sanctielijst staat vanwege de oorlog in Oekraïne, en de EU ook de import van Russisch vloeibaar gas (LNG) op termijn aan banden wil leggen om de Russische oorlogskas niet verder te spekken, blijft de import van Russisch aardgascondensaat vooralsnog ongemoeid.

“Het lijkt erop dat aardgascondensaat is vergeten”, zegt Ben Seligman, een Canadees expert op het gebied van olie en gas uit het Arctisch gebied. “De focus ligt altijd op LNG, omdat dat in veel grotere volumes wordt geproduceerd en waarvoor een flinke vloot wordt ingezet om het te exporteren. Voor condensaat zijn maar twee schepen nodig (om condensaat naar West-Europa te vervoeren, red.). Hierdoor is het simpelweg minder zichtbaar voor het publiek.”

De tekst gaat verder onder het radiofragment.

Oorlogskas

Aardgascondensaat is een lichte vorm van olie, een bijproduct van aardgaswinning dat vaak wordt gebruikt als grondstof voor de productie van bijvoorbeeld benzine, kerosine of diesel. Het Russische Yamal LNG produceert ongeveer 1 miljoen ton condensaat per jaar, weet Seligman. “Dat is geen onbeduidend volume.” Hoeveel Rusland verdient aan de export en hoeveel daarvan in de oorlogskas verdwijnt is niet duidelijk.

“De grootste aandeelhouder van Yamal LNG is Novatek, de voornaamste onafhankelijke gasproducent van Rusland”, zegt Seligman. “De aandeelhouders van Novatek zijn mensen met zeer nauwe banden met de Russische regering en president. De door de staat gecontroleerde gasproducent Gazprom is ook een aandeelhouder. Er is dus een nauwe verbinding tussen Yamal LNG en de Russische staat.”

En daarom moet aardgascondensaat ook op de sanctielijst, vindt CDA-Kamerlid Derk Boswijk. “Heel eerlijk, condensaat is denk ik tussen wal en schip gevallen. Want ik had er zelf nog nooit van gehoord. Dat is voor mij ook een eye opener. Voor condensaat kan ik me niet voorstellen dat er geen alternatieven zijn die we kunnen gebruiken. Wat mij betreft moeten we het daarom zeker sanctioneren.”

Kamervragen

Nederland moet overal waar mogelijk de Russische oorlogseconomie schaden, meent Boswijk. “Het is heel erg frustrerend dat we enerzijds er alles aan doen zodat Oekraïne zich kan blijven verdedigen, en anderzijds we toch via een omweg de Russische oorlogsmachine blijven financieren. Want dat is wel wat hier gebeurt. Ik zal daarom Kamervragen stellen en voorstellen om in Europa te pleiten om dit op de sanctielijst te zetten.”

Bovendien is er nog een reden waarom we deze schepen misschien willen weren: er werken waarschijnlijk Russische geheim agenten aan boord.

Beluister ook onze podcast Spionnen op de Noordzee:

Geheim agenten

Een onderzoeksjournalist van de Noorse website High North News onthulde in maart dat de Russische geheime dienst FSB (de Federale Veiligheidsdienst van de Russische Federatie) volledige controle heeft gekregen over de Yamal LNG vloot, die van Sabetta naar Europa vaart.

Agenten van de dienst hebben zeelieden die uit verschillende landen afkomstig waren, zover onder druk gezet – door ze te ondervragen en intimideren - dat ze de schepen hebben verlaten, zo schrijft High North News. Vervolgens zijn door de geheime dienst Russische zeelieden aan boord geplaatst.

De FSB, dat de directe opvolger is van Sovjet-dienst KGB, zou zo een informantennetwerk van Russische officieren aan boord van deze schepen hebben opgezet. De officieren hebben vervolgens de taak gekregen informatie via chatdienst Telegram door te spelen aan de geheime dienst. Daarnaast gebruikt de FSB, zo blijkt uit het onderzoek, de route van Sabetta naar West-Europa vermoedelijk nu om goederen naar Rusland te smokkelen.

Route naar Rotterdam

Meerdere van deze ijsklasse LNG-tankers, waaronder de Nikolay Zubov, Nikolay Urvantsev, Boris Davydov, Fedor Litke, Georgiy Ushakov en Yakov Gakkel, varen geregeld van Sabetta naar Rotterdam en het Belgische Zeebrugge. Hoogstwaarschijnlijk doen zo dus Russische geheim agenten met regelmaat onze havens aan. En hoewel de LNG-tankers op termijn geweerd gaan worden geldt dat dus niet voor de twee condensaatschepen.

De Yuriy Kuchiev en Boris Sokolov vallen strikt genomen niet onder de LNG-vloot omdat ze gascondensaat vervoeren. Maar ze varen wel dezelfde route, voor dezelfde opdrachtgever.

“Ik heb deze twee specifieke schepen niet onderzocht”, zegt onderzoeksjournalist Malte Humpert van High North News. “Dus ik kan niet zeggen of soortgelijke activiteiten plaatsvinden op deze tankers. Maar het is mogelijk, misschien zelfs waarschijnlijk.”

Dat denkt de Canadese gasexpert Ben Seligman ook. “Het is zeer waarschijnlijk dat soortgelijke dingen gebeuren op de twee condensaat-tankers. Simpelweg omdat er geen reden is om het niet te doen. De condensaat-tankers volgen dezelfde of vergelijkbare routes als de LNG-tankers."

Russische bemanning

Uit informatie van maritieme vacaturesites, een soort LinkedIn voor zeelieden, blijkt dat op beide condensaat-schepen Russische bemanning werkt. De zeelieden geven aan dat ze afwisselend op de Yuriy Kuchiev en Boris Sokolov werken.

Volgens de Russische maritieme doctrine uit 2022, een strategisch document waarin de ontwikkelingen en doelstellingen van de Russische marine staan omschreven, moeten Russische zeelieden en hun civiele schepen altijd tot de beschikking staan van het Russische leger. In de doctrine staat dat de bemanning van tevoren wordt getraind en de schepen aangepast voor inzet bij “speciale operaties”.

Volgens CDA-Kamerlid Derk Boswijk is het daarom onwenselijk dat deze tankers nog onze havens binnenvaren. “We hebben een soortgelijke situatie gezien bij de Eemshaven, de haven waar ook veel militaire goederen voor de NAVO worden geladen en gelost. En daar hebben we toen ook gezegd: is het nog wel wenselijk dat er Russische schepen met Russische bemanning aanleggen in een haven waar we militaire spullen opslaan? Daar is toen actie op ondernomen”, zegt hij.

Toenmalig minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat stelde een jaar geleden een verbod in voor Russische schepen in Nederlandse havens, na onderzoek van Pointer (KRO-NCRV). Boswijk: “En eigenlijk zie ik hier dezelfde aanleiding voor. Dus ik zal in diezelfde schriftelijke Kamervragen hier ook een aantal vragen aan wijden. Want ik vind het zelf heel erg onwenselijk dat Russische schepen met Russische bemanning vrij kunnen rondbewegen tussen onze cruciale infrastructuur, want dat is de haven van Rotterdam.”