Op een doordeweekse ochtend snuffelt hulphond Teun met zijn snoet door het gras in de Gelderse uiterwaarden, vlakbij Doetinchem. Af en toe springt hij tegen het been aan van Sanne, hij houdt haar baasje scherp in de gaten. “Ik heb PTSS en Teun brengt ritme in mijn leven. Ik kwam niet veel buiten en met Teun moet je wel. Als ik me niet goed voel, dan komt hij meteen. Hij is onvoorwaardelijk.”

Sanne is 21 jaar, maar heeft al een ongekend zwaar leven achter de rug. Op haar twaalfde viel ze in handen van mensenhandelaren, die haar drogeerden en dwongen tot seksuele handelingen. Op haar veertiende wordt ze uithuisgeplaatst, en neemt de invloed van de mensenhandelaren wat af. Maar telkens blijft ze die druk en dreiging van buiten voelen, waardoor het op veel plekken in de jeugdzorg voor haar toch onveilig is.

‘Mensen vermoedden iets, maar deden niets’

“Na mijn achttiende kwam ik op een zorgboerderij terecht. Daar had ik veilig moeten zijn, maar mijn begeleider misbruikte mij bijna elke dag”, vertelt Sanne. Hulpverleners vermoeden dat er iets speelt, maar niemand grijpt in.

“Achteraf zeiden mensen: ‘Ik vond het al raar, hoe hij tegen jou deed’. Mijn begeleider was bijvoorbeeld altijd in de buurt en was heel controlerend. Maar ik was een meisje met problemen, en hij had zijn VOG (een verklaring omtrent gedrag, red.). Wie zouden ze dan geloven?” zegt Sanne.

Bewijs verzameld

Na vier maanden neemt Sanne het heft in eigen handen en besluit ze zelf bewijs te verzamelen. “Hij was zo controlerend. Nadat hij langskwam, ging ik altijd naar de wc. Dat was het enige moment dat ik alleen was. Daar heb ik een potje neergezet, het bewijs verzameld en verstopt. De volgende dag durfde ik het te vertellen tegen een psycholoog en zo is het aan het licht gekomen.”

Het steekt Sanne dat omstanders niet ingrepen. “Ik ben ook boos geweest op de wijkagent, die appte dat ze achteraf vermoedens had. Maar waarom deed niemand iets? ‘Ja, we hadden geen signalen, alleen vermoedens’, zeggen ze dan. Achteraf hadden mensen gewoon aan mij moeten vragen wat er speelde. Dan had ik het misschien aangedurfd om iets te zeggen.”

Vierogenprincipe

“Ik vind het zo rot dat dit is gebeurd”, zegt klinisch psycholoog en directeur van het Centrum Seksueel Geweld Iva Bicanic, als we haar het verhaal van Sanne voorleggen. “We weten uit onderzoek dat kinderen in de jeugdzorg en op zorgboerderijen extra risico lopen op seksueel misbruik. Extra risico dus! We kunnen het ons niet permitteren dat daar nog een keer iets gebeurt”, vindt Bicanic.

“Hulpverleners denken vaak dat er signalen zijn waar ze op kunnen letten. Maar als ik een ding heb geleerd, dan is het dat die signalen er heel vaak niet zijn”, zegt Bicanic. Daarom pleit ze voor een vierogenprincipe op plekken waar kinderen en jongvolwassenen voor zorg worden ondergebracht. “Op de kinderopvang werken ze ook zo.”

‘1 op 8 maakt misbruik mee’

“Een, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven, acht. Eén op de acht mensen maakt seksueel misbruik mee. Dat is confronterend als je door een drukke winkelstraat loopt en de mensen telt”, zegt Bicanic. Omgerekend gaat het om zo’n twee miljoen mensen, “maar”, zo stelt Bicanic, “die cijfers zeggen niets zonder de impact van misbruik te beschrijven.”

En de gevolgen van seksueel geweld kunnen gigantisch en desastreus zijn, blijkt uit het vele onderzoek dat is gedaan. Slachtoffers kampen met schuld en schaamte en zijn gevoeliger voor verslavingen, depressies en eetstoornissen. De lijst met klachten is lang.

“Seksueel geweld en seksueel misbruik is een ‘wicked problem’, een moeilijk op te lossen probleem, net als armoede en klimaatverandering”, zegt Iva Bicanic. “Gemiddeld houden slachtoffers het misbruik 13 jaar lang geheim, blijkt uit onderzoek. En zo’n geheim drukt op het zelfbeeld en de eigenwaarde van mensen.”

Slechts een fractie van de slachtoffers doet aangifte. De gang naar de rechtszaal is voor hen lang en belastend. Ieder jaar heeft het Openbaar Ministerie ongeveer 2500 zedenverdachten in beeld. Wie dit aantal afzet tegen het aantal daadwerkelijke slachtoffers, 1 op de 8, ziet dat dit slechts het topje van de ijsberg is.

‘Hoger beroep is zwaar’

Ook Sanne vond de rechtsgang zwaar. “Hij zag er helemaal verwilderd uit en deed eigenlijk alsof hij zelf het slachtoffer was”, zegt Sanne over de eerste keer dat ze haar belager zag zitten in de beklaagdenbank. “Gelukkig ging de rechter daar niet in mee en kreeg hij 2 jaar gevangenisstraf. Maar hij is nu in hoger beroep. Daardoor kkan ik het niet goed afsluiten. Het boek is nog steeds niet dicht.”

Ondertussen werkt Sanne als ervaringsdeskundige voor de organisatie Defence for Children. Ze geeft gastlessen op scholen en presentaties voor beleidsmakers. “Op die manier hoop ik toch een beetje dat wat ik heb meegemaakt, niet helemaal voor niets is geweest. Dat ik het op deze manier om kan zetten in iets positiefs.”

Sanne heeft nog wel een belangrijk advies aan omstanders en professionals. “Ik denk dat iedereen het goed bedoeld. Maar dat komt niet altijd zo over. Slachtoffers wordt vaak het gevoel gegeven dat het hun eigen schuld is. Dat ze het eerder had kunnen vertellen. En bij de politie moet je geluk hebben wie je voor hebt zitten. Dat zou eigenlijk niet zo moeten zijn.”

Uit een rapport van de Inspectie Justitie en Veiligheid over de bejegening van zedenslachtoffers, blijkt dat ongeveer de helft van de slachtoffers niet tevreden is met het contact met rechercheurs. Dat komt door de soms sturende vragen van rechercheurs en het gebrek aan een begripvolle toon. Ook moeten slachtoffers nog te vaak zelf achter informatie aan over hun melding of zaak.

Podcast Ik heb levenslang

In de Pointer-podcast Ik heb levenslang onderzoeken journalisten Wil van der Schans en Tom Veldhuijzen de positie van slachtoffers en nabestaanden. In de vijfde aflevering doet Sanne haar verhaal. Ook gaat het in deze aflevering over de rechtspraak en de rol van de media. Luister de serie hier.