Bron van bewering

Jessika van Leeuwen (BBB) zei het volgende in een debat op Radio 1: “Ik hoor de Partij voor de Dieren zeggen: wij moeten allemaal naar plantaardig eiwit toe [...] en dan maken we toch even een inschattingsfout. [...] Plantaardige eiwitten zijn minder goed opneembaar dan dierlijke eiwitten [...]. Dat betekent dat we daar verlies gaan draaien, dat betekent dat we onze eigen stikstofuitstoot, de humane stikstofuitstoot - daar hebben we het nooit over - die gaat 15 procent ongeveer omhoog. Tenminste, dat zien we bij varkens en die hebben een redelijk vergelijkbaar maag-darmkanaal, maar die worden veel optimaler gevoed dan mensen. Dus bij mensen zal het nog hoger zijn. Dus het is niet zo dat we daarmee alles oplossen."

Anja Hazekamp (PvdD): "Als ik dit zo hoor, zou ik dus als veganist een heel erg groot tekort hebben."

Van Leeuwen: "U heeft geen tekort, maar u stoot wel meer stikstof uit waarschijnlijk."

De feiten

Jessika van Leeuwen van de BBB suggereert dat het vreemd is dat we het nooit over de menselijke stikstofuitstoot hebben. Zo vreemd is dat echter niet, aangezien die stikstofuitstoot geen rol speelt in het stikstofprobleem dat we in Nederland hebben. Daarover verderop meer. We kijken eerst naar hoe het zit met die stikstofuitstoot van het menselijk lichaam.

Hoe stoten wij stikstof uit?

Stikstof komt het lichaam binnen als onderdeel van eiwitten. Eiwitten bestaan uit ketens van aminozuren, en aminozuren zijn weer opgebouwd uit onder meer stikstof. Die eiwitten zitten zowel in groente en ander plantaardig voedsel, als in dierlijk voedsel zoals vlees, melk en eieren. In dierlijk voedsel zit vaak meer eiwit dan in plantaardig voedsel. Met die eiwitten bouwt ons lichaam nieuwe cellen. Bij volwassenen is dat vaak vooral ter vervanging van afgebroken cellen.

Bij de opname van aminozuren uit eiwitten die we eten, gaat een deel van die aminozuren verloren. Dat geldt ook voor aminozuren uit eiwitten die afgebroken worden in ons lichaam bij het vervangen van cellen. Zo komt er stikstof vrij die ons lichaam verlaat via urine en uitwerpselen.

Komt er meer stikstof vrij bij plantaardig voedsel?

Van Leeuwen verwijst naar onderzoek naar het effect van verschillende diëten bij varkens. Daaruit blijkt dat varkens die gevoed worden met maïsextract - een plantaardig dieet dus - bijna 20 procent meer stikstof in hun poep en plas hebben dan varkens die melkeiwit krijgen. Volgens Van Leeuwen laat het feit dat varkensorganen getransplanteerd kunnen worden naar mensen zien dat ons orgaanstelsel niet zo gek veel verschilt van dat van varkens. Van Leeuwen is gepromoveerd in de dierwetenschappen en werkt bij een bedrijf dat eiwitrijk voedsel voor biggen verkoopt.

Geldt dit nou ook voor mensen?

Hoogleraar Voeding en Beweging Peter Weijs van de Hogeschool van Amsterdam bevestigt dat er ook bij mensen een verschil is in hoe efficiënt dierlijk en plantaardig eiwit omgezet wordt in het lichaam. Maar dat betekent nog niet dat veganisten in de praktijk meer stikstof uitstoten dan vleeseters. “Mensen krijgen over het algemeen meer eiwit binnen dan ze nodig hebben." Dat geldt dus zowel voor vleeseters als veganisten. "Mensen die plantaardig eten, zijn vaak al verzadigd voordat ze evenveel eiwit binnenkrijgen als vleeseters.”

Volgens Weijs is dit alles niet relevant, omdat volwassen mensen in tegenstelling tot vleesvarkens niet meer groeien. “Alles wat je aan stikstof binnenkrijgt, komt er binnen 24 uur weer uit.” En dat betekent dat vleeseters over het algemeen juist meer stikstof uit zullen stoten dan veganisten.

Geert Janssens, hoogleraar Diervoeding aan de Universiteit Gent: “Wanneer je eiwit eet, wordt het in het darmstelsel afgebroken en komen de bouwstenen van dat eiwit in de bloedbaan. In het lichaam worden die door een volwassene niet gebruikt om iets nieuws op te bouwen. Je vervangt er vooral oude weefsels mee. De stikstofuitstoot van die vervanging gaat via de urine. Ook al zou je een betere verteerbaarheid hebben, dan nog komt het eiwit er weer uit als ureum in de urine.” Hij meent overigens dat het onderzoek dat Van Leeuwen aanhaalt niet bruikbaar is om iets te zeggen over een plantaardig of dierlijk dieet in het algemeen.

Kinderen en ouderen

Jessika van Leeuwen zegt nog iets in het debat over het eten van dierlijk eiwit: “Kinderen, opgroeiende tieners en oudere mensen hebben echt dierlijke eiwitten nodig vanwege de inefficiëntie van plantaardig eiwit.”

Weijs geeft haar op dit punt gelijk. “Kinderen hebben een kleine maag en ouderen vaak weinig eetlust, maar deze groepen hebben ook een grote eiwitbehoefte. Dan is de hogere kwaliteit die dierlijk eiwit biedt wel handig om genoeg eiwitten binnen te krijgen.”

Het stikstofprobleem

Veganisten produceren dus niet meer stikstof dan omnivoren. Maar draagt de stikstof van de mens eigenlijk überhaupt bij aan het stikstofprobleem in ons land? Stikstof is op zichzelf geen probleem. Het vormt 78 procent van de lucht die we inademen, het zit in ons eten en in onze grond. Stikstof is een verzamelnaam voor allerlei chemische verbindingen. Een aantal van die verbindingen kunnen schadelijk zijn. Denk aan stikstofoxide, dat in fijnstof zit, ammoniak en nitraat.

Het stikstofprobleem van Nederland gaat over de neerslag van sommige van die schadelijke verbindingen in natuurgebieden; met name ammoniak en stikstofoxide. Die stoffen worden uitgestoten (emissie), komen in de lucht, en komen weer naar beneden door de zwaartekracht of met de regen.

Waar komt de stikstof vandaan die neerslaat en daar problemen geeft? Het CBS houdt dat allemaal bij. Bijna een derde komt uit het buitenland. Vanuit Nederland waait echter vier zoveel stikstof de grens over dan er terugkomt. Een derde komt dus uit het buitenland, bijna de helft komt van de Nederlandse landbouw. Bijna 13 procent komt van het verkeer. De industrie zorgt voor 1,7 procent en dan is er nog 6,7 procent 'overig'. Daar zit stikstof van huishoudens in. Maar die komt niet uit ons lichaam, maar onder meer van houtstook, roken, verwarming en poepende huisdieren.

Veedieren krijgen stikstof binnen via hun voer. Zij zetten een deel van die stikstof om in hun eigen vlees. Een ander deel stoten ze uit in urine en mest. Als je minder voer of minder eiwitrijk voer geeft, komt er ook minder stikstof uit het dier. Maar een dier, en al helemaal een koe, heeft nu eenmaal veel eiwit nodig om vlees en melk te produceren.

Stel dat je door plantaardig te eten wel meer stikstof uit zou stoten dan een vleeseter, dan nog zou dat niet opwegen tegen de extra stikstof die vrijkomt bij het produceren van vlees.

Waar blijft de menselijke stikstof?

Mensen verschillen niet zoveel van dieren in hoe ze stikstof produceren in het lichaam. Maar wat er met die stikstof gebeurt na het verlaten van het lichaam, is een ander verhaal. ‘Stikstofprofessor’ Jan Willem Erisman (Universiteit Leiden): “Net zoals bij dieren scheiden wij ook in urine stikstof uit, in de vorm van ureum. Bij dieren wordt die ureum in de stal omgezet in ammoniak wanneer het in aanraking komt met de vaste mest waar een enzym in zit dat de ureum omzet. Dat vervluchtigt en komt dan op kwetsbare natuurgebieden terecht. Bij mensen blijft het dankzij ons riool in een gesloten systeem.”

Om te weten wat er precies gebeurt met onze uitwerpselen, komen we uit bij Merle de Kreuk, hoogleraar afvalwaterzuivering aan de TU Delft. Ze berekent dat de mens dagelijks 7 tot 9 gram stikstof produceert. Onze poep en plas zijn in het rioolwater in zulke lage concentraties aanwezig dat ze niet met elkaar reageren. En ook in het verdere proces van afvalwaterzuivering komt geen schadelijke vorm van stikstof vrij.

Oordeel

Van Leeuwen heeft gelijk wanneer ze zegt dat plantaardig eiwit minder efficiënt omgezet wordt in ons lichaam. Dat veganisten daardoor meer stikstof uitstoten dan vleeseters, klopt niet. Het is eerder andersom, omdat vleeseters gemiddeld meer eiwit en dus stikstof tot zich nemen, en er ongeveer evenveel stikstof het lichaam verlaat als er binnenkomt.

Dit alles is echter minder relevant, omdat mensen geen rol spelen in het stikstofprobleem. Onze urine en uitwerpselen verdwijnen in het riool en de stikstof komt niet als schadelijke verbinding in de natuur terecht.

Toch speelt het voedsel dat mensen tot zich nemen wel degelijk een rol in het stikstofprobleem. De productie van dierlijk eiwit zorgt immers voor veel stikstofuitstoot voordat het op ons bord belandt. Niettemin hebben kinderen en ouderen dierlijke eiwitten in de praktijk wel nodig om voldoende eiwitten binnen te krijgen.

Reactie Van Leeuwen

Jessika van Leeuwen blijft erbij dat de stikstofuitstoot van planteneters hoger is dan die van vleeseters, als ze precies zoveel zouden eten tot hun eiwitbehoefte vervuld is. Ze erkent dat ons riool en onze afvalwaterzuivering voorkomen dat de menselijke stikstofuitstoot in de natuur terechtkomt, maar ze vraagt zich wel af of onze afvalwaterzuivering het aan zou kunnen als heel Nederland veganist zou worden.

Ook stelt zij vanuit haar ervaring als bestuurder bij een waterschap dat, als het flink regent, de aanvoer uit het riool de capaciteit van de waterzuiveringsinstallaties kan overstijgen. Daardoor zou die dan dus genoodzaakt zijn onbehandeld rioolwater direct te lozen in het oppervlaktewater.

Volgens hoogleraar afvalwaterzuivering Merle de Kreuk klopt dit niet, en kan de rioolwaterzuivering hevige regenval wel aan. Ook als dat niet zo was, zouden er volgens haar nog steeds geen schadelijke stikstofverbindingen in de lucht terechtkomen.