Dat vliegverkeer zorgt voor een verhoging van de concentratie ultrafijnstof in de lucht weten we inmiddels. Maar tot hoe ver van de luchthaven tref je deze deeltjes uit vliegtuigen nu eigenlijk aan? We duiken voor ons onderzoek Overlast vliegverkeer in de rapporten. Een overzicht van wat we tot nu toe weten.
Het is lange tijd niet gemakkelijk geweest om aan te tonen waar de ultrafijnstof in de lucht precies vandaan komt. Vliegtuigen zijn immers niet de enige bron van deze hele kleine deeltjes. Ook wegverkeer en het gebruik van houtkachels dragen fors bij aan een hoeveelheid ultrafijnstof in de leefomgeving. Tot een aantal jaar geleden werd bovendien aangenomen dat het wel meeviel met de hoeveelheid ultrafijnstof rondom een luchthaven. Mede doordat vliegtuigen snel opstijgen werd gedacht dat de deeltjes niet of nauwelijks in de leefomgeving terecht kwamen.
Los Angeles International Airport
De laatste jaren zijn er echter enkele (inter)nationale onderzoeken gedaan waaruit blijkt dat vliegtuigen lokaal wel degelijk voor hogere concentraties ultrafijnstof kunnen zorgen. Zo wordt in 2008 al in de omgeving van Los Angeles International Airport (LAX) een verband gevonden tussen de invloed van stijgende en landende vliegtuigen en de aanwezigheid van ultrafijnstof. Tot 900 meter van de luchthaven is die invloed van vliegtuigen volgens de Amerikaanse onderzoekers duidelijk waarneembaar.
Ultrafijnstof in het Amsterdamse Bos
Het eerste onderzoek naar het verband tussen vliegverkeer en ultrafijnstof in Nederland wordt gedaan door TNO en IRAS (Universiteit Utrecht) in 2014. Voor dit onderzoek worden metingen uitgevoerd in het Amsterdamse Bos, zeven kilometer ten oosten van Schiphol. Om te onderzoeken waar de ultrafijnstof vandaan komt bekijken de onderzoekers ook of de windrichting wel of niet vanuit de luchthaven komt. De conclusie luidt:
‘Schiphol is een bron van ultrafijne deeltjes die tot verhoogde concentraties leidt in onder andere woonwijken van Amsterdam en Amstelveen, ten noordoosten van Schiphol.’
Tot vijftien kilometer vanaf Schiphol
De ultrafijne deeltjes worden dus niet alleen op de luchthaven zelf, maar ook in de woongebieden rondom Schiphol aangetroffen. Een vervolgstudie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) uit 2015 bevestigt dit beeld. Ook zij voeren enkele weken fijnstofmetingen uit en berekenen tot hoe ver de deeltjes zich kunnen verspreiden. Volgens de onderzoekers is het mogelijk dat tot op zo’n vijftien kilometer van de luchthaven ultrafijne deeltjes van Schiphol worden teruggevonden.
‘Op zo’n vijftien kilometer van de luchthaven is de bijdrage van de luchtvaart nog circa 20 procent van de bijdrage direct naast het luchthaventerrein’
Uiteraard is de invloed direct naast het vliegveld het grootst, zo blijkt ook uit het onderzoek van RIVM. En varieert het van plaats tot plaats, in het ene gebied is tien procent afkomstig van de luchthaven en in het andere gebied gaat het om zo’n veertig procent. Bij de woonlocaties die het dichtst bij Schiphol liggen, zoals bepaalde delen van Aalsmeer, zorgt de luchthaven voor een hoeveelheid ultrafijnstof die vergelijkbaar is met wonen naast een weg in de binnenstad.
‘Bij woonlocaties die het dichtst bij Schiphol zijn gelegen kan de jaargemiddelde-bijdrage oplopen tot 15.000 per cm3.’
Het gaat hier dus om een extra bijdrage van ultrafijnstof, nog bovenop de ultrafijnstof die in dat gebied al aanwezig is door bijvoorbeeld wegverkeer, industrie en de houtkachel.
Pieken van ultrafijnstof
Maar dit is een gemiddelde, berekend over een heel jaar. De hoeveelheid ultrafijnstof in de lucht zal in de woonwijken rond de luchthaven ook sterk samenhangen met welke vertrek-en landingsbanen open zijn en uit welke richting de wind afkomstig is. Daarom is er in het onderzoek ook gekeken naar de zogenoemde piekconcentraties. Die berekening laat zien dat in vijf procent van de tijd, omgerekend zo’n 438 uur per jaar, de concentratie ultrafijnstof afkomstig van de luchthaven ook veel hoger kan liggen. Voor de wijken het dichtst bij Schiphol is die concentratie dan al gauw drie tot vijf keer hoger.
En op uitzonderlijke momenten, in één procent van de tijd, kunnen er in sommige woonwijken rond Schiphol dagpiekconcentraties optreden tussen de 100.000 en 150.000 deeltjes per cm3, zo lezen we in het onderzoek. Ter vergelijking: in een schoon kantoor worden gemiddeld tussen de 2000-4000 deeltjes per cm3 gemeten.
Voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat was dit verkennende onderzoek aanleiding om het RIVM verder en uitgebreider onderzoek te laten doen. Met beter op elkaar afgestemde meetinstrumenten en een langere meetperiode wordt nu nogmaals gekeken naar de aanwezigheid van ultrafijnstof in de buurt van Schiphol. Daarnaast wordt onderzocht wat de eventuele (langdurige) gezondheidseffecten van deze concentraties ultrafijnstof zijn. De resultaten daarvan worden in 2021 verwacht.
