De Australische tiener Connor Callec trekt een blaadje van een tak, scheurt het blaadje langs de nerven in stukken, en blijft staan bij een afwijkende stoeptegel, waar hij met zijn schoen op stampt.

Meer is er niet te zien in het enorm vage filmpje, waarin de jongen alleen af en toe “alright” of “oh” zegt. “Can anyone relate?” Vraagt hij in zijn bijschrift. Ja, blijkt uit ontelbare comments: “I do that to every leaf I see.”

Zijn video met de titel ‘POV you have ADHD’ is het meest gelikete filmpje op TikTok over ADHD, maar liefst 4,8 miljoen keer. POV staat voor ‘point of view’ en ADHD staat voor ‘attention deficit hyperactivity disorder’, oftewel aandachtstekort-hyperactiviteitsstoornis. Callec, die veel over ADHD deelt op zijn TikTok, laat vanuit zijn oogpunt zien hoe hij langs een parkje loopt, en dat hij dat dus op zijn ‘ADHD-achtige manier’ doet.

Dat veel mensen zich in de video herkennen, is niet zo vreemd. “Iedereen trekt wel eens een blaadje van een boom,” vertelt GZ-psycholoog Marnix Loer (42) die met kinderen en jongeren werkt. “Maar dat heeft echt niets met ADHD te maken.”

Toch leggen veel mensen deze link wel, na het zien van de video. “I’m getting really worried I might have ADHD,” schrijft iemand. De reactie krijgt bijval met 470 likes. Zorgelijk, vindt Loer. “Dat mensen zo’n filmpje zien en denken dat hen ‘iets mankeert’.” Als je denkt dat je ‘een ziekte’, of stoornis hebt, dan kun je daar van alles bij gaan voelen en ervaren, wat waarschijnlijk niet klopt. Maar dat idee krijg je wel door zo’n filmpje.”

Tekst loop door na de video.

ADHD is gegroeid tot een van de meest zichtbare psychische stoornissen op TikTok. Video’s met de hashtag ADHD hebben in totaal 20 miljard views. En als je één video interessant vindt, krijg je er steeds meer te zien. Ook op Instagram zijn veel video’s te vinden over de psychische stoornis die sinds 1968 in de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) te vinden is, het officiële handboek voor de psychiatrie. In Nederland heeft 3,6 procent van de mensen ooit in hun leven een ADHD-diagnose gekregen, blijkt uit cijfers van het Trimbos-instituut.

De meeste andere populaire video’s over ADHD zijn een stuk concreter dan de blaadjesvideo van Connor Callec. Maar er lijkt wel een gemene deler te zijn tussen de meest bekeken video’s. De makers hebben zelf ADHD, maar noemen vrij algemene situaties die voor veel mensen herkenbaar kunnen zijn, zoals stemmingswisselingen, wegdromen tijdens een gesprek, je sleutels vergeten, of niet kunnen studeren terwijl je naar muziek luistert, aangevuld met bijschriften als ‘Mijn leven met ADHD’, ‘10 tekenen van ADHD’ of ‘Hoe weet je of je ADHD hebt?’. Steevast zijn er reacties van mensen die zich herkennen in de video en zich afvragen of zij ook ADHD hebben.

“Het kan natuurlijk dat zo’n persoon die de video maakt inderdaad de classificatie ADHD heeft gekregen, maar als andere mensen zich daarin herkennen betekent het niet dat zij ook aan die criteria voldoen,” vertelt Loer. Drie belangrijke vragen die medische deskundigen moeten stellen voor een diagnose worden niet genoemd in de TikTok-video’s: Hoe vaak doe je de dingen die je in de video ziet? Doe je dit al je hele leven? En heb je er echt last van? Loer: “ADHD is een beschrijving voor bepaald gedrag, we hebben met zijn allen afgesproken ‘Dit is ADHD.’ Maar de criteria voor ADHD zijn vrij subjectief, het maakt uit hoe vaak je dingen vergeet, of hoe vaak je afgeleid bent. Maar wat is vaak genoeg om het een stoornis te noemen?”

Ook jeugdpsychiater Ronny Tan Paap (64) mist deze disclaimer in TikTok-video’s over ADHD. “Om een stoornis vast te stellen, moet je ook echt belemmeringen ervaren op verschillende vlakken van je leven. Er zijn ook mensen waarvan we denken: ‘Nou, die zou wel eens die stoornis kunnen hebben.’ Maar dat mogen we nooit stellen, want een diagnose kan alleen als er problemen zijn. Anders is het een label, en daar doen we niet aan.”

Begrip ADHD opgerekt

Daarbij komt dat veel gedrag dat in ADHD-TikToks wordt beschreven, zoals stemmingswisselingen of besluiteloosheid, niet onder de criteria van ADHD vallen, terwijl de bijschriften van de maker dit wel impliceren. ‘Het begrip ADHD wordt steeds meer opgerekt,’ zegt socioloog Sanne te Meerman (47), onderzoeker aan de Universiteit van Groningen en maker van de Richtlijn Voorlichting ADHD. Hij vreest dat jongeren zich onterecht zorgen gaan maken en elkaar ‘richting de psychiatrie duwen.’

Te Meerman: “Ik vind het best iets moois hebben, dat jongeren betekenis kunnen geven aan hun onrust, als ze horen dat ze ADHD hebben, en dat ze via TikTok ervaringen met elkaar kunnen delen. Maar ik heb er ook mijn bedenkingen bij.” Te Meerman vindt, net als Loer, dat je terughoudend moet zijn met het stellen van een diagnose (zelf gebruiken ze bij voorkeur de neutralere term ‘classificatie’) voor kinderen die druk zijn in de klas, of niet goed kunnen opletten. Het probleem – en de oplossing – wordt volgens hen dan te veel bij het kind neergelegd, terwijl er volgens hem ook moet worden gekeken naar de omgeving. “De psychiatrie kost veel geld, dat zou bijvoorbeeld kunnen worden geïnvesteerd in kleinere schoolklassen.”

Tekst loopt door na het kader.

Harde cijfers over het effect van deze ADHD-video’s op de vraag naar psychische hulpverlening zijn er niet. Maar GZ-psycholoog Loer en jeugdpsychiater Tan Paap krijgen geregeld jonge mensen in hun praktijk die een ADHD-diagnose ‘komen halen.’ “Als er jongeren bij mij komen met ‘ik denk dat ik ADHD heb’, merk ik soms dat ze online dingen hebben gelezen,” vertelt Tan Paap. “Maar als ik vraag waar ze dat vandaan halen noemen ze nooit dat ze het op TikTok hebben ze gezien. Jonge mensen weten denk ik dat mijn generatie niet zo positief naar dat platform kijkt.”

Dat ADHD-video’s op social media inderdaad een aanleiding kunnen zijn om naar een psycholoog of psychiater te gaan met de vraag ‘heb ik ADHD?’, blijkt uit verhalen van verschillende twintigers en dertigers die reageren op een oproep van Pointer Checkt. Zij vertellen hoe video’s op social media een rol speelden bij het zoeken naar een oorzaak voor hun problemen. Sommigen van hen kregen hierop ook een diagnose.

Vooral jonge vrouwen lijken met deze vraag te worstelen en krijgen relatief vaker een ADHD-diagnose dan vroeger, beaamt Tan Paap. “Meisjes met ADHD zijn vaak niet zo druk, maar stil en dromerig. Ze presteren minder goed en hun zelfbeeld gaat achteruit, maar doordat ze niet lastig zijn voor de omgeving, wordt dat pas veel later gezien.” Volgens Tan Paap kunnen jonge vrouwen enorm geholpen worden met een juiste behandeling, en soms ook met medicatie. “Gelukkig maken we die inhaalslag.”

Wie op TikTok eenmaal in de ADHD-put valt krijgt naast oppervlakkige filmpjes met misleidende informatie, ook nuttige video's te zien. Over ADHD bij vrouwen, bijvoorbeeld, of video's met praktische tips om niet meer te laat te komen, of om je huis eindelijk op te ruimen. En de video's werken verzachtend voor mensen die keer op keer dingen ‘verkeerd’ doen, op hun ADHD-manier. Dimitri (32) vertelt dat hij al acht jaar een ADHD-diagnose heeft en het nog steeds moeilijk vindt om dit te accepteren of delen met anderen. De filmpjes helpen volgens hem met normaliseren van zijn gedrag, en laten zien dat het niet altijd ‘onwil’ is als hij ergens in tekortschiet. "Het is comfortabel, en soms ook grappig, om te zien dat ik niet de enige ben die zo doet.”