Met prognosedata van de Verenigde Naties, het CBS en de huidige pensioenleeftijd voorspellingen van het kabinet kunnen we enigszins in de toekomst kijken. Let op, het gaat hier om schattingen. De toekomst exact voorspellen kan nog altijd niemand.

Vergrijzing is teken van welvaart

Het woord vergrijzing kan wellicht negatief in de oren klinken. Maar dat heeft maar net te maken met hoe je zelf tegen ouder worden aankijkt. Kenners, waaronder economen, stellen dat de vergrijzing van de Nederlandse bevolking vooral een positief gevolg is van onze welvaart. Zolang we onze pensioenleeftijd aanpassen aan de gemiddelde levensverwachting zijn we als land sterk genoeg om zorg voor de verouderde bevolking financieel op te vangen.

Een hogere levensverwachting is één van de indicatoren om te zien hoe welvarend een land is. Voor het gemak gebruiken we het Bruto Binnenlands Product (BBP) om de economie van een land weer te geven.

Zorg om Zorgkosten

Maar het ouder worden van de bevolking heeft ook een keerzijde. Er staan behoorlijke financiële uitdagingen tegenover. De vraag hoe we kwalitatief goede zorg blijven geven voor onze ouderen is bijvoorbeeld een grote kluif.

In een vorig jaar verschenen rapport voorspelde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een duizelingwekkende verdubbeling van de zorguitgaven naar 174 miljard in 25 jaar tijd. Per persoon betekent dat een stijging van 5.100 euro in 2015 naar 9.600 euro in 2040. De stijging zou voor een derde te wijten zijn aan de vergrijzing. Twee derde van de toename komt volgens het RIVM door technologische ontwikkelingen en welvaartsstijging.

Hoogleraar Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid Olaf van Vliet van de Universiteit Leiden vindt dat we anders tegen zorgkosten moeten aankijken, meer als een deel van ons leven. “We worden allemaal steeds gezonder oud, dat is iets moois. Daar hoort bij dat we allemaal iets meer besteden aan de zorg. We zouden de zorgkosten net zo moeten zien als consumptie zoals bijvoorbeeld boodschappen kopen of de huur van je huis. In plaats van het te zien als een belasting.”

Enorme tekorten aan zorgpersoneel, wat te doen?

De zorgkosten stijgen dus, dat is zeker. Aan zorgpersoneel is echter een behoorlijk tekort. Nieuwe prognoses laten een personeelstekort zien van 80.000 zorg en welzijn-banen in 2022. Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft berekend dat als we in 2040 goede zorg willen bieden aan de groeiende groep 75-plussers het aantal ouderenzorgbanen moet verdubbelen naar zo’n 700.000 banen.

Al die tekorten vertalen zich onder andere in hogere werkdruk. Dat zorgt weer voor een groeiende uitstroom in de zorgsector. Werk in de zorg heeft een duidelijk imagoprobleem. Op MBO-opleidingen kiezen sinds 2010 bijna de helft minder studenten voor zorgbanen. En de recente onrust over de nieuwe wetgeving Wet BIG II lijkt ook niet te helpen bij het aan boord houden van krachten in de verpleging.

We vroegen Hoogleraar van Vliet aan welke oplossingen hij denkt om het zorgpersoneeltekort aan te pakken.

Oplossing 1: maak thuis- en ouderenzorg aantrekkelijker

Op opleidingen staan ieder jaar weer MBO’ers voor de keuze in welke sectoren zij later aan de slag willen. “Een eerste oplossing waar je aan kunt denken om een baan aantrekkelijker te maken is de verhoging van de lonen.” Als daardoor meer mensen voor de zorg kiezen, zal de werkdruk ook afnemen.

Oplossing 2: omscholing

Een andere oplossing waar Van Vliet aan denkt, is omscholing van mensen uit krimpsectoren. “Ik denk steeds vaker aan de mogelijkheden die liggen bij de banen die verdwijnen door automatisering. Met name op allerlei kantoren en bij banken, maar ook bij verzekeraars waar veel functies overtollig worden. Als een deel van hen zich wil omscholen naar banen in de zorg zou dat voor een hoop nieuwe aanwas zorgen”.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) berekende dat in Nederland voor maar liefst 11,4% van alle banen een hoog risico geldt om door automatisering te verdwijnen. “Mensen moeten wel omgeschoold willen worden. Sommigen zullen het een waardevolle baan vinden, anderen zullen er weinig trek in hebben om op latere leeftijd ineens iets heel anders te doen”, aldus van Vliet.

Oplossing 3: zorgpersoneel uit het buitenland

We zouden ook meer naar het buitenland kunnen kijken: arbeidsmigranten. In Duitsland worden Vietnamese verplegers ingevlogen om voor hun ouderen te zorgen. “In Nederland zien we migranten nu vooral werken in bijvoorbeeld de bouw, de tuinbouw of in de transportsector, denk aan de vrachtwagenchauffeurs. Ik denk dat het ook wel zal gebeuren dat arbeidsmigranten steeds meer in de zorg komen te werken en dat zou het personeelstekort voor een stukje kunnen verhelpen .”

De overheid heeft een actieprogramma opgetuigd met maatregelen voor een toekomstbestendige zorg. Volgens van Vliet wordt het vooral een combinatie van de drie oplossingen die hij aandraagt. Stimuleren dat studenten sneller voor de zorgsector kiezen door een beter perspectief te bieden met hogere lonen. Mensen omscholen vanuit krimpsectoren naar de zorg en een beetje aanvoer vanuit migratie.

De vraag is in welke omvang dit alles zal gebeuren en of dat voldoende is. Feit is wel dat we alle oplossingen goed kunnen gebruiken.