De zomer van 2018 gaat de boeken in als: gortdroog. Dat had onder meer effect op de grondwaterstand, waardoor huizen zijn verzakt en muren zijn gaan scheuren. Wanneer zijn die grondwaterstanden eigenlijk weer hersteld? Onderzoeksbureau Wareco heeft er een analyse op losgelaten. Wat blijkt? Meer dan de helft van de grondwaterstanden in Nederland zal niet hersteld zijn voor 1 april. Grondwaterspecialist Maarten Kuiper: ‘Als de volgende zomer weer zo droog wordt, dan hebben we een nóg groter probleem.’
We spreken hem en zijn collega Pytrik Graafstra voor ons onderzoek Verzakte huizen.
Hoe heeft Wareco dit geanalyseerd? Kuiper: ‘We keken eerst naar neerslag-, verdamping- en grondwatermetingen uit het verleden. We weten hoe het grondwater reageerde op droogte en neerslag. Die fluctuaties hebben we gevat in formules. Daarmee kunnen we vervolgens vooruit kijken. We berekenen hoe de grondwaterstand zich herstelt de komende maanden, uitgaande van gemiddelde weersomstandigheden.’
Onderstaande figuur laat zien dat met name op de hoger gelegen zandgronden het grondwater nog niet is aangevuld:
Droogte 2018 werkt door in 2019
De gevolgen van de droge zomer van 2018 waren overal in Nederland merkbaar. Verzakkende panden in het rivierengebied, zoals in Zevenaar, paalrot (houten funderingspalen kunnen gaan rotten als het grondwater te laag is) in het lager gelegen noorden en westen.
Hoewel Nederland zich momenteel bezighoudt met winterse temperaturen, wordt er door de waterschappen in het hoger gelegen oosten van Nederland rekening mee gehouden dat er in april al een onttrekkingsverbod ingesteld moet worden: dan mag er geen grondwater worden onttrokken door bijvoorbeeld boeren om het land te besproeien. Dit omdat de grondwaterstanden hier nog altijd erg laag zijn.
Regionale verschillen
Zoals ook uit het kaartje blijkt, is het regionale verschil in hersteltijden groot. Dat heeft te maken met de verschillende bodems die we in Nederland kennen. Kuiper: ‘In het hoger gelegen oosten van Nederland kennen we een zandbodem: hoe meer zand er is hoe trager het grondwatersysteem werkt. Omdat er veel ruimte is voor het water tussen het zand duurt het lang voordat het grondwater daalt. Maar als er water bij komt, bijvoorbeeld als het regent, dan stijgt het grondwater ook langzaam. Daarom kan een droge zomer nog tot meerdere jaren lang effect hebben op een zandbodem, ondanks regenbuien.’
In het lager gelegen noorden en westen van Nederland bestaat de bodem uit klei en veen. Kuiper: ‘Daar daalt het grondwater snel en stijgt het ook weer snel, omdat er weinig ruimte voor het water in de bodem is. Hier is het bij droogte vooral oppassen voor bodemdaling en paalrot.’
Droogte is iets nieuws
Waterschappen hebben tijdens de droge zomer van 2018 maatregelen genomen, zoals onttrekkingsverboden. Het doel was: elke regendruppel de bodem in. Hebben ze dit goed gedaan?
Pytrik Graafstra: ‘Dat moet eigenlijk nog blijken. Het mooie is dat we metingen hebben gedaan. We kunnen evalueren of de grondwaterstand nabij maatregelen sneller herstelde. Ook hebben we computermodellen, waarmee we het effect van meerdere maatregelen kunnen berekenen.’
Kunnen we iets leren van de zomer van 2018? Kuiper: ‘Droogteproblemen voor het grondwater op deze schaal is voor waterschappen nieuw. De overheden hebben draaiboeken liggen voor lange periodes van droogte, die zorgden voor een goed proces. Maar is het genoeg? Door deze extreme droogte en klimaatverandering komt het besef pas: we moeten meer werk maken van het vasthouden van regenwater in de bodem. De rem op de afvoer zetten dus, door bewoners, bedrijven én overheden.’
Graafstra: ‘De vorige droge zomer was in 2003. Daarvoor moeten we terug naar 1976, die zomer was qua droogte vergelijkbaar met die van afgelopen zomer.’
Wat nou als komende zomer weer zo droog wordt? Kuiper: ‘Dan hebben we echt een probleem. Als de grondwaterstanden op de zandgronden niet zijn hersteld en er komt weer een extreem droge periode overheen, dan zullen de grondwaterstanden nog lager zijn dan afgelopen zomer. In een groter gebied kunnen woningen gaan verzakken. Dit betekent dan ook dat de zoetwatervoorraad kleiner is. Dat zal dan vooral voor de boeren en andere bedrijven erg vervelend zijn. Die zullen geen grondwater kunnen onttrekken, omdat drinkwater altijd voorgaat. We moeten dus de risico’s in beeld hebben en ons planmatig gaan voorbereiden op extreme droogte.’
