Het incident gebeurde op 4 maart vlakbij de Pazarkule-grensovergang, tussen de Turkse stad Edirne en het Griekse Kastanies. Verschillende groepen vluchtelingen en migranten probeerden die dag door het hekwerk van de grensovergang te breken nadat de Turkse president Erdogan op 27 februari de grenzen met Griekenland open gooide om de EU zelf de druk van de migrantenstroom te laten ervaren. Schoten klonken. Een Pakistaanse man kwam om het leven, mogelijk door een kogel van een Griekse militair.

Eerdere berichten over schietincidenten werden door de Griekse overheid als "fake news" en Turkse-propaganda weggezet. Het onderzoek van Pointer en de andere journalistieke mediapartners toont aan dat er weldegelijk met scherp werd geschoten.

Na analyse van uren aan beeldmateriaal (veelal afkomstig van social media), gesprekken met getuigen en het raadplegen van externe deskundigen concluderen de onderzoeksjournalisten dat in een tijdsbestek van 37 minuten zeven mensen zijn geraakt aan de Turkse kant van de grens. Alle slachtoffers zijn door omstanders weggevoerd van de Griekse zijde van de grens en naar het universiteitsziekenhuis in het Turkse Edirne gebracht. De 42-jarige Pakistaan Muhammed Gulzar werd na aankomst in het ziekenhuis doodverklaard. De kogel die volgens documenten van het Turks mortuarium door artsen uit zijn lichaam is gehaald komt overeen met munitie die past bij wapens die Griekse militairen die dag aan de grens bij zich droegen.

'Opheldering'

"Het is ongelofelijk dat met scherp wordt geschoten op onschuldige mensen aan de Europese grenzen", reageert Europarlementariër Tineke Strik. "Dit is de donkere kant van de EU. Dit kan niet ongestraft blijven. Ik wil opheldering van de Europese Commissie over de gebeurtenissen. En ik verwacht concrete voorstellen om dit geweld in de toekomst te voorkomen."

Strik wil dat het Europees Parlement een onafhankelijk onderzoek instelt. "We vragen de Griekse regering, Frontex en de Europese Commissie in het licht van deze nieuwe feiten opnieuw om opheldering. Als overtuigend tegenbewijs uitblijft, moet het Europees Parlement zelf verdere stappen ondernemen en een onderzoekscommissie instellen."

'Een grote schande'

"Disproportioneel geweld moeten we veroordelen", meent ChristenUnie-Kamerlid Joël Voordewind. "We moeten de waarden waar wij voor staan als Europa ook in stand houden in moeilijke tijden zoals deze. Dat betekent dat we openheid van zaken moeten krijgen van Griekenland."

Voordewind wil bij de minister van Buitenlandse Zaken aandringen op een onderzoek. "Dat moet een onafhankelijk onderzoek zijn. We moeten weten wat er gebeurd is. Dat moet een signaal zijn aan alle landen aan de buitengrenzen van Europa: Ja, je mag de grens verdedigen, maar we hebben wel een rechtstaat hoog te houden."

Ook Kamerleden van SP en PvdA veroordelen het schietincident. "De bevindingen bevestigen wat wij eerder al vermoedden en vreesden. Het is heel schokkend dat op deze manier met mensenlevens wordt omgegaan en het is schandalig dat dit onder de ogen van Europa gebeurt", reageert PvdA-Kamerlid Attje Kuiken. VVD-Kamerlid Bente Becker vindt dat de EU Griekenland moet steunen om de buitengrenzen te bewaken. "Bij het tegenhouden van mensen die illegaal het land binnen proberen te komen, ook zij die vermoedelijk geen echte vluchteling zijn, moet dus wel het internationaal recht worden gerespecteerd."

De SP wil Kamervragen gaan stellen over het incident. "Het schieten op weerloze mensen is onaanvaardbaar. Deze mensen zijn doelbewust door Erdogan naar de grens gestuurd, als ze vervolgens worden neergeschoten is dat een grote schande", aldus Kamerlid Jasper van Dijk.

Minister Stef Blok laat weten dat Nederland en de EU begrip en steun hebben uitgesproken voor de Griekse inspanningen rond de grens. "Daarbij is steeds benadrukt dat het Griekse en Turkse optreden in lijn dient te blijven met het internationaal recht." De minister wijst erop dat betrokkenen bij misstanden aangifte kunnen doen bij verantwoordelijke autoriteiten.

Opnames

Duizenden migranten en vluchtelingen uit landen als Irak, Iran, Syrië en Pakistan hadden zich eind februari bij de Grieks-Turkse grens verzameld, nadat de Turkse president Erdogan de grens met Griekenland had geopend uit onvrede over het uitblijven van Europese steun. Hij verklaarde daarmee de deal tussen Turkije en de Europese Unie - om de migrantenstroom richting Europa tegen te houden - dood. Turkije vervoerde vervolgens bussen vol migranten naar het grensgebied om de druk op de EU te verhogen.

Op de ochtend van 4 maart hadden duizenden mensen zich verzameld bij de grensovergang. Turkse en Griekse grenswachten en agenten waren gestationeerd bij de grens. Aan de Griekse zijde werden militairen ingezet om vluchtelingen en migranten te ondervangen die door het hekwerk probeerden te komen. Door zowel de Grieken als de Turken werd traangas over en weer geschoten.

Van die ochtend zijn verschillende opnames gemaakt door migranten, lokale en internationale media en overheidsvertegenwoordigers. We verzamelden ongeveer honderd video’s die bij de grensovergang zijn gemaakt. Uiteindelijk werden er 24 gebruikt om de schietincidenten te analyseren.

Social media

De video’s zijn veelal afkomstig van social media, en worden soms als livestream door migranten op Facebook geplaatst. De livestreams hebben een tijdcode, waardoor precies is na te gaan op welk moment de video’s zijn opgenomen. Bij ander beeldmateriaal worden specifieke situaties gebruikt, zoals het geluid van geweerschoten, om de beelden in een tijdlijn te plaatsen.

Door de beelden te analyseren kan een reconstructie van het schietincident worden gemaakt. Daaruit blijkt dat om 10:28 uur het eerste slachtoffer wordt geëvacueerd. In de daarop volgende minuten worden nog eens zes personen geraakt. Aan de hand van de verschillende verwondingen, de kleding van de slachtoffers, en de verschillende doeken waarin ze zijn weggedragen, kunnen de slachtoffers op de video’s worden gevolgd. Van het moment dat ze worden geraakt, tot het moment dat ze met ambulances worden weggevoerd.

Gulzar raakt om 10:33 uur gewond. Op foto’s is duidelijk te zien dat hij een schotwond in zijn torso heeft. Hij is volgens de overlijdensakte om 11:00 uur het ziekenhuis binnengebracht. Drie kwartier later is hij, na een poging tot reanimatie, doodverklaard.

Wapens

De Griekse overheid heeft verschillende keren ontkend dat troepen aan de grens echte patronen hebben gebruikt die dag. Volgens het Turkse autopsierapport is echter een kogel van het kaliber 5.56 mm uit het lichaam van Gulzar gehaald.

Op verschillende foto’s en video’s van 4 maart is te zien dat Griekse militairen wapens dragen die 5.56 mm kogels kunnen vuren. Ook is er beeldmateriaal van Griekse Special Forces aan de grens met M4 en M16 machinegeweren, die kogels van hetzelfde kaliber kunnen schieten. De militairen hebben zowel patroonhouders met rode tape, als zonder. Dit geeft aan dat ze zowel losse flodders als kogels bij zich dragen.

Een analyse door een audioforensisch expert van de schoten die hoorbaar zijn op het videomateriaal bevestigt dat met scherp is geschoten.

‘Propagandaoorlog tegen Griekenland’

Griekenland blijft er echter bij dat berichtgeving over het incident "fake news" is. Volgens de Griekse overheid gebruikt Turkije de vluchtelingen en migranten als pionnen in een "voor tv gemaakte" propagandaoorlog tegen Griekenland. "Propaganda is een integraal deel van Turkije’s plan. En dat geldt ook voor het toenemende aantal vermeende dodelijke slachtoffers."

De regering verwijst in haar reactie naar een eerdere verklaring die woordvoerder Stelios Petsas op 4 maart aflegde. Daarin zegt hij: "De Turkse zijde creëert en verspreidt nepnieuws gericht tegen Griekenland. Vandaag hebben ze weer zo’n leugen gecreëerd, met migranten die gewond zijn geraakt en een dode door Griekse schoten. Ik ontken het categorisch. Nepnieuws blijft zich verspreiden, en terwijl ze het eerder over gewonden hadden spreken ze nu over een dode. Ik herhaal nogmaals mijn eerdere standpunt: een dergelijk incident waarbij is geschoten door Griekse autoriteiten heeft zich niet voorgedaan."

Volgens de Griekse overheid heeft het land als soevereine natie het recht om haar grenzen tegen iedere aanval en overtreding te beschermen. "En dat deed het in maart 2020, toen politie en militaire troepen werden ingezet om niet-dodelijke maatregelen te nemen om iedereen tegen te houden die Griekenland illegaal probeerde binnen te komen. De Griekse troepen hebben hun missie absoluut succesvol en in volledige overeenstemming met hun orders uitgevoerd. De migranten en vluchtelingen die toch met succes de Griekse grens wisten te passeren zijn gedetineerd."

Pointer is onderdeel van de Borders Newsroom, een initiatief van Lighthouse Reports waarin toonaangevende Europese media en organisaties onderzoek doen naar de gebeurtenissen bij de Grieks/Turkse grens

• Illustraties door Iris Frankhuizen