De extreme droogte van de afgelopen drie zomers en de lage waterstanden hebben gevolgen voor onze kleibodems en de huizen die erop staan. Waterbeheerders willen wel helpen, maar kunnen het niet. Gek: Nederland is toch juist zo goed in waterbeheer? “Als het gaat om afvoeren, ja. Deze extreme droogtes, daar zijn we niet op voorbereid.”
Voor ons onderzoek Heel Holland Zakt spreken we Frans uit Zevenaar. Zijn huis heeft schade door verzakking. Dat is op zich niks nieuws: in Zevenaar hebben ze al sinds 2006 verzakkingsschade, maar het was een tijdje rustig. Sinds 2018 zijn er echter 209 nieuwe schademeldingen binnengekomen bij de gemeente. Het is weer flink aan het bewegen. Frans: "Boven komen de muren los van het plafond. En er zitten scheuren aan voorzijde van het huis, in de binnen- en buitenmuur. En dan ben ik niet eens een ernstig geval.”
De bewoners denken dat het onder meer aan de grondwaterstand ligt; die zou omhoog moeten. Het lokale waterschap geeft aan dat ze die wel wÍllen verhogen, maar dat ze dat niet kúnnen. De grondwaterstand is namelijk afhankelijk van de regenval en het water dat door de nabijgelegen rivieren stroomt. En dat is allebei bar weinig.
Extreme droogte niet voorspeld
Ook de Unie van Waterschappen, de koepel van de 21 waterschappen die Nederland rijk is, laat via woordvoerder Jane Alblas weten: “De drie extreem droge zomers die we achter de rug hebben, zorgen ervoor dat de grondwaterstanden zich lokaal (met name in de hoger gelegen delen van Nederland, zoals in de Achterhoek, Twente en delen van Brabant en Limburg) onvoldoende herstellen.”
Hadden ze dat niet kunnen zien aankomen? Alblas: “Weersextremen zijn sneller realiteit geworden dan kennisinstellingen eerder hadden berekend.” Nee dus. Houden ze zich wel bezig met de droogte? “Als waterbeheerders hoort het uiteraard bij ons werk om in te spelen op nieuwe situaties en we zijn ook bezig om droogteproblemen aan te pakken. De eerste uitvoeringsprogramma’s worden in de loop van 2021 verwacht.”
Aantal meldingen geëxplodeerd
We zijn toch nieuwsgierig hoe dit nou zit: Nederland is toch juist het land dat iedereen belt als ze problemen hebben met water? En dat het droog zou worden, zat er wel aan te komen, nietwaar? We nemen contact op met Gilles Erkens, hij werkt bij onderzoeksinstituut Deltares en is specialist in bodem- en grondwatersystemen. Hoe ziet hij de situaties als die in Zevenaar? Erkens: “Deze droogtetrend zien we natuurlijk al langer, maar nu is het aantal meldingen geëxplodeerd. Dat het zo acuut is, drukt ons echt met de neus op de feiten.”
Kunnen we ons waterbeheer rondom steden als Zevenaar niet gewoon aanpassen aan de droogte en water opslaan? “Nederland is ontzettend goed in het áfvoeren van water. Daar is ons systeem op ingericht. Dat omzetten naar water áánvoeren is niet zomaar gedaan. Er moet voldoende water zijn, en je moet het landschap zo inrichten dat het kan.” Bovendien is het waterschap nooit de enige speler in zo’n gebied, legt Erkens uit. “Je hebt ook nog het Rijk, de provincie en de gemeente die bijvoorbeeld moet zorgen voor voldoende infiltrerende elementen, zoals parken, slootjes en riolen die zorgen dat er water in de grond komt.”
Alle instanties zijn er dus wel mee bezig, maar ondertussen zitten de huiseigenaren met de gebakken peren. Zij zijn immers zelf verantwoordelijk voor de grondwaterstand onder hun huis. Is het eerlijk dat zij hiervoor opdraaien? Moeten we iemand hiervoor verantwoordelijk houden? Erkens: “We waren er als hele samenleving bij toen we ons land inrichtten. Je kunt nu niet zeggen: die partij had dat niet moeten doen en moet dus nu de schade betalen. De vraag is wel: Hoe ga je op een goede manier om met de verliezers? Je kan ze niet in de kou laten staan.”
‘Meet je eigen grondwater’
Erkens pleit daarom voor het goed in kaart brengen van de problemen. “Het grondwatersysteem is heel complex en de situatie is overal anders. We hebben nu steeds losse voorbeelden zoals Zevenaar. Ik denk dat we beter moeten begrijpen wat er aan de hand is, zodat we het lokaal goed kunnen aanpakken.”
Zelf is Erkens alvast begonnen. “Ik woon zelf ook op klei en ik zag in de achtergevel wat scheuren.” Hij reed naar de bouwmarkt, haalde voor een paar tientjes buizen, leende een grondboor, en legde in een middag een meetsysteempje aan in zijn Utrechtse tuin. “Nu kan ik zien wat het grondwater onder mijn huis doet. Als ik zie dat het te erg omlaag gaat, dan schrijf ik de partij aan die in mijn omgeving aan het bemalen is. Dan zeg ik: ‘Jongens, pas op, we komen nu echt te laag.’” Erkens raadt mensen die in een gevoelig gebied wonen zeker aan om een meetsysteem aan te leggen: “Daarmee open je in ieder geval een dialoog over de grondwaterstand tussen jouzelf als bewoner en partijen die de stand beïnvloeden.”
