Spookburgers worden vaak in één adem genoemd met uitkeringsfraude en belastingontduiking. Media berichten regelmatig over spookburgers die om wat voor reden dan ook onder de radar willen blijven voor de overheid. In ons onderzoek Woonproblemen krijgen wij ook tips van een hele andere categorie spookburgers. Dak- en thuislozen die ongewild spookburger zijn geworden, omdat de gemeente ze heeft uitgeschreven uit de basisadministratie.
Wat is hier aan de hand?
Wie geen vast woonadres heeft en dakloos is, bijvoorbeeld na een huisuitzetting door een huurschuld, wordt uitgeschreven uit de basisadministratie onder vermelding van de code VOW (Vertrokken Onbekend Waarheen). VOW is de officiële naam die de overheid hanteert voor spookburgers. Dit zijn mensen die wél in Nederland verblijven, maar niet staan ingeschreven in de Basisregistratie personen (BRP).
Geen inschrijving BRP, dan ook geen uitkering
Volgens de meest recente cijfers van het CBS, opgevraagd door De Monitor, zijn er rond de 514.000 spookburgers in Nederland en hun aantal neemt ieder jaar toe. In vergelijking: in 2014 waren dat er 434.000 en tien jaar geleden nog ruim 300.000.
Dat onwaarschijnlijk hoge percentage is precies de reden dat de overheid er van alles aan doet om het aantal spookburgers terug te dringen. Vier jaar geleden zijn daarom drastische maatregelen genomen door Henk Kamp, destijds minister van Sociale Zaken. Sinds die tijd heeft iedereen die niet ingeschreven staat in de Basisregistratie personen geen recht meer op een uitkering.
Die maatregel was bedoeld om mensen aan te sporen om zich in te schrijven in de basisadministratie en om fraude tegen te gaan. Maar voor daklozen die vaak afhankelijk zijn van een uitkering, pakt dit genadeloos uit. Na uitschrijving wordt namelijk niet alleen hun uitkering stopgezet, maar lopen zij ook het risico dat hun zorgverzekering wordt beëindigd, hun bankrekening wordt opgezegd, dat zij hun ID niet kunnen verlengen en zich niet kunnen inschrijven op de wachtlijst voor een woning. En hoe bouw je in zo’n situatie je leven weer op?
Wél vindbaar
Hoeveel dakloze spookburgers er zijn, wordt niet bijgehouden. Wel is duidelijk dat de meeste spookburgers emigranten zijn, die zonder het te melden naar het buitenland zijn gegaan en in de basisadministratie blijven staan als Vertrokken Onbekend Waarheen. Niet álle spookburgers die volgens de basisadministratie VOW zijn, zijn echt onvindbaar, blijkt als tipgever Miranda Lammertsma ons benadert.
Miranda is met een huurschuld uit haar woning gezet en dakloos geworden en de gemeente registreerde haar vervolgens als VOW. Alleen echt vertrokken of onvindbaar is Miranda niet. Zij is regelmatig in Leeuwarden, waar zij vandaan komt en waar ook haar ouders wonen. En zij communiceert gewoon met de gemeente via het adres van haar ouders en is ook via de mail en telefonisch bereikbaar.
Bankslapers
Wie denkt dat dit alleen daklozen overkomt, heeft het mis. Ook de zogenaamde bankslapers, krijgen hier mee te maken. Dat zijn mensen die bijvoorbeeld door een scheiding tijdelijk geen woning hebben, maar wel een aantal vaste overnachtingsadressen hebben bij familie en vrienden. Ook zij worden soms VOW verklaard. Dat overkwam Jeroen Sloot toen hij ruim twee jaar geleden in scheiding lag met zijn vrouw. Hij slaapt op dat moment afwisselend bij vrienden en zijn moeder en op een avond slaat het noodlot toe. Terwijl hij bij zijn moeder overnacht krijgt hij een ernstige hersenbloeding en wordt hij opgenomen in een revalidatiecentrum.
Zijn vrouw vraagt in diezelfde periode de gemeente Almere om hem uit te schrijven, terwijl hij nog was ingeschreven op het adres van het koophuis dat hij op dat moment nog samen met zijn ex-vrouw bezat. De gemeente doet adresonderzoek en stuurt hem bericht dat uit onderzoek is gebleken dat hij niet langer op zijn oude adres woont en dat hij VOW verklaard wordt. Jeroen: ‘Op een gegeven moment loop je er tegenaan dat het UWV zegt: ‘Luister, u heeft geen inschrijving meer. We stoppen met de uitkering’. En Zilveren Kruis meldt zich met: ‘Het spijt ons, u heeft geen inschrijving meer. Uw verzekering moeten wij cancelen’.’ Met hulp van zijn broer heeft Jeroen gelukkig uiteindelijk kunnen voorkomen dat het zover kwam.
Eenmaal uitgeschreven uit de basisregistratie en VOW? Opnieuw inschrijven blijkt niet altijd even makkelijk. Daklozen hebben daarvoor een briefadres nodig (bij gebrek aan een woonadres), bijvoorbeeld op het adres van familie of vrienden, of bij de daklozenopvang. Op dat adres kunnen zij niet wonen maar wel post ontvangen. Zo’n briefadres is essentieel. Maar gemeenten zijn niet altijd even happig op het verstrekken daarvan, omdat briefadressen misbruikt kunnen worden voor fraude, zoals het opstrijken van een hogere huur- of zorgtoeslag.
