Eusman reageert met deze cijfers op ons onderzoek Kinderwens, dat zich nu richt op de beperkingen rondom draagmoederschap in Nederland. Als lid van de Staatscommissie Herijking Ouderschap pleit zij voor wetgeving op het gebied van onder meer draagmoederschap. Het enige dat er nu over in de wet staat, is dat wensouders en draagmoeders elkaar niet openlijk mogen zoeken. ‘Dat stamt uit 1995. “Als ze elkaar niet kunnen vinden dan gebeurt het niet” was de gedachte. Maar mensen vinden elkaar wel. En dat blijkt ook uit de toename van de aanmeldingen in mijn eigen praktijk.'

Worden homostellen gediscrimineerd?

Vier jaar geleden stapt een homostel onder haar juridische begeleiding naar het College voor de Rechten van de Mens, met een klacht tegen het Vu medisch centrum (Vumc), de enige kliniek die de IVF-behandeling met een draagmoeder aanbiedt in Nederland. Maar wel onder strikte voorwaarden. Zo moeten beiden geslachtscellen afkomstig zijn van de wensouders. Dit sluit homostellen bij voorbaat uit. En dus dienen de mannen een klacht in vanwege discriminatie. De klacht wordt afgewezen. Volgens het College is de reden voor dit onderscheid gerechtvaardigd; er is géén sprake van medische noodzaak. ‘Dat is onzin,’ zegt Eusman, ‘en een achterhaalde gedachte. De uitspraak is gebaseerd op een richtlijn van gynaecologen uit 1999.’ Inmiddels ligt er een nieuw Modelreglement Embryowet, dat de oude richtlijn vervangt. Daarin staat dat tenminste één van de geslachtcellen van de wensouders moet zijn.‘Er is geen bewijs dat alleen volledig genetische ouders na draagmoederschap goed voor een kind kunnen zorgen. Ook een genetische en een niet-genetische ouder kunnen dat. Er is dus geen beletsel meer voor homostellen. Maar toch gebeurt het in Nederland nog niet.’

Zware verantwoordelijkheid artsen

Eusman stelt dat het gemakkelijk is om kritiek te hebben op het Vumc. ‘De criteria zijn zo strikt dat veel stellen afgewezen worden. Maar aan de andere kant is dat ziekenhuis uiteindelijk wel degene in Nederland die tenminste íets gedaan heeft. Ze zijn zorgvuldig en willen niet dat er iets misgaat. Zij voelen dat als een grote verantwoordelijkheid.’ Eén van de aanbevelingen in het rapport van de Staatscommissie sluit hier mooi op aan: “Snelle medische ontwikkelingen vragen om een actieve wetgever, die de verantwoordelijkheid van artsen verlicht door normen te stellen.” Wat Eusman betreft zijn er drie zaken die op korte termijn wettelijk geregeld moeten worden op het gebied van draagmoederschap. We hebben ze voor je op een rij gezet:

Eerste aanbeveling: verplichte counseling

‘De huidige passage over draagmoederschap in het wetboek van strafrecht moet worden geschrapt.’ Eusman wil dit vervangen door een verplicht traject van psychische en juridische counseling vooraf. ‘Mensen onderschatten nog wel eens dat een zwangerschap een groot risico kan zijn. Ze stappen daar soms te gemakkelijk overheen. Dat moet verteld worden.’ En ook juridisch komt er veel bij kijken. De draagmoeder en haar partner zijn in principe de juridische ouders. Oók als de geslachtscellen van de wensouders zijn. ‘Dat betekent dat je het gezag en het juridisch ouderschap moet regelen als de baby is geboren.’ Maar behalve praktisch kunnen er ook echt vervelende situaties ontstaan. ‘Een draagmoeder die niet goed voor zichzelf en jouw ongeboren baby zorgt, of het kindje niet wil afstaan. Ook al komt dit laatste nauwelijks voor.’

Draagmoederbank reguleert vraag en aanbod

Daarnaast pleit zij voor een ‘intermediair’, een instantie die bemiddelt tussen de vraag naar en aanbod van draagmoeders in Nederland. ‘Het is nu wettelijk verboden om een oproep te doen en te bemiddelen tussen wensouders en draagmoeder. Het is daardoor voor wensouders en draagmoeders moeilijk elkaar nu te vinden. Het gebeurt wel, in besloten groepen op Facebook. ‘ Een ‘draagmoederbank’ kan vraag en aanbod beter reguleren denkt Eusman, met alle voordelen van dien. ‘Er is dan wellicht vaker een match. En bovendien haalt het de ongewenste sociale druk op bijvoorbeeld een zus of vriendin weg.’

Draagmoeder betalen onethisch?

Tenslotte is Eusman van mening dat de draagmoeder er best wat voor mag krijgen. Dat is wettelijk niet verboden, er mag een onkostenvergoeding gegeven worden, maar men is er wel uiterst terughoudend mee. Vooral om uitbuiting te voorkomen. ‘Een draagmoeder niet betalen, dát is uitbuiting,’ stelt Eusman fel. Zij vindt dat de betaling expliciet in de wet moet worden opgenomen. ‘Artsen, advocaten en verzekeraars, iedereen verdient eraan, behalve die vrouw die alle risico’s neemt voor haarzelf en voor haar gezin.’ In het voorstel wordt nu gesproken over 500 euro. ‘En dat is per maand. Ook maandelijks te betalen, en dus niet in één keer 4500 euro.’

Minister doet extra onderzoek

De drie voorstellen staan beschreven in het rapport van de Staatscommissie onder leiding van voorzitter Aleid Wolfsen. In 2016 werd het overhandigd aan de toenmalige minister van Justitie en Veiligheid Ard van der Steur. ‘Hij zei: ‘Ik ga het doen'. Maar is vervolgens heel snel weg. Hij treedt af vanwege de ‘Teeven-deal.’ Na de verkiezingen en de formatie van het nieuwe kabinet komt het lijvige rapport op het bureau te liggen van de volgende VVD-minister: Sander Dekker met zijn portefeuille Rechtsbescherming. En alhoewel de christelijke partijen ongetwijfeld niet staan te springen om deze medisch ethisch ingewikkelde kwesties, schrijft de minister dit voorjaar dat hij een aantal zaken gaat uitzoeken. ‘En dat gaat dan bijvoorbeeld over de centen. Want wie gaat deze complexere IVF-behandelingen betalen?’ Het Nederlandse Zorginstituut buigt zich nu over die vraag. De minister komt er begin 2019 op terug.