Op de online marktplaatsen staan tientallen nepadvertenties van mannen en vrouwen die zogenaamd op zoek zijn naar een partner. De advertenties zijn bedoeld als lokmiddel voor nep-datingwebsites zoals appmetmij.nl, allemaalschatjes.nl, vindelkaar.nl en soulmate2u.com.

“Hey, ik ben Jelske, een levenslustige vrouw die haar hart op de goede plek heeft zitten’’, begint bijvoorbeeld een advertentie in de rubriek ‘vrouw zoekt man’ van Tweedehands.net. Jelske bestaat echter niet en de foto bij de contactadvertentie is gestolen van het social media account van een Russische vrouw.

‘Er wordt gebruik gemaakt van een valse hoedanigheid. De advertentie suggereert dat je met een man of vrouw in contact kan komen en dat hij of zij op zoek is naar iemand, en dat blijkt helemaal niet zo te zijn. Je mag in advertenties wel overdrijven, maar dit klopt niet. Dit is oplichting’, reageert hoogleraar internetrecht Arno Lodder van de VU.

De datingsites maken zich met de nep-contactadvertenties ook schuldig aan identiteitsfraude meent Lodder, omdat een gestolen foto is gebruikt om een nep-identiteit te creëren. De Fraudehelpdesk, die meldingen van online oplichting registreert en rapporteert aan het ministerie van Justitie en Veiligheid, onderschrijft dat. ‘Als die foto’s willens en wetens worden gebruikt met als doel er financieel voordeel uit te halen, kun je wel zeggen dat het frauduleus is’, reageert een woordvoerder.

‘Het is marketing, het gebeurt overal’

Volgens Karin Verhoef, eigenaar van datingsites appmetmij.nl, allemaalschatjes.nl, vindelkaar.nl en soulmate2u.com, hadden de persoonlijke advertenties niet meer op de online marktplaatsen mogen staan. ‘Ik adverteer al tien jaar op Tweedehands.net. Ik dacht dat ik Tweedehands.net opdracht had gegeven om de advertenties te verwijderen. Ik wil er alleen nog algemene advertenties plaatsen die verwijzen naar de datingsites. Zoals ieder ander bedrijf met een goedlopende marketingafdeling betaal ik om reclame te kunnen maken op internet. Op Tweedehands.net gebeurt dit dus door een website-tip te geven aan gebruikers, die te vinden is onder diverse advertenties van consumenten of concurrenten. Deze tips staan echter volledig los van de advertenties die erboven worden vermeld en verwijzen op generlei manier naar advertenties die door andere gebruikers zijn geplaatst.'

De foto’s bij de contactadvertenties worden ‘netjes ingekocht’, vertelt Verhoef. ‘Ik heb ze in mijn bezit sinds 2005 ongeveer. Ik ontken permanent dat er foto’s van sociale media worden gehaald. En als u mij aanpakt, zou u ook Lexa en Relatieplanet moeten aanpakken. Die gebruiken dat soort profielfoto’s ook. Het is marketing, het gebeurt overal.’

‘We kunnen dergelijke advertenties niet uitsluiten’

Marktplaats heeft inmiddels een aantal van de advertenties verwijderd, nadat Pointer contact met het bedrijf opnam voor een reactie. ‘De voorwaarden van Marktplaats geven aan dat het niet is toegestaan advertenties met erotische of pornografische inhoud op ons platform te plaatsen. Wanneer Marktplaats meldingen ontvangt van bezoekers over advertenties met dergelijke expliciete inhoud, worden deze direct verwijderd’, reageert een woordvoerder.

Voor Marktplaats is het technisch niet mogelijk om foto’s te controleren, aldus de woordvoerder. ‘Waardoor we niet bij voorbaat kunnen uitsluiten dat dergelijke advertenties op het platform worden gepubliceerd. Wanneer de advertenties van een verkoper meerdere malen moeten worden verwijderd, neemt Marktplaats de maatregel het account van de bewuste verkoper te blokkeren.’

Een woordvoerder van Tweedehands.net meldt dat de contactadvertenties nagenoeg ongemonitord worden geplaatst. ‘Daar is geen beginnen aan. We weten dat er fictieve advertenties op de website staan, maar het is moeilijk om de advertenties op individuele basis te beoordelen. Daardoor kunnen we er in de praktijk weinig tegen doen.'

Volgens de algemene voorwaarden van Tweedehands.net mogen advertenties niet het primaire doel hebben om mensen naar een website te lokken. ‘Als er een klacht komt verwijderen we de advertentie’, zegt de woordvoerder. ‘Maar dat is niet heel effectief, omdat de adverteerders met automatisch gegenereerde e-mailadressen dan weer nieuwe advertenties plaatsen.’

‘Deze sites maken misbruik van hele labiele mensen’

De datingsites waarnaar de nep-contactadvertenties verwijzen maken eveneens gebruik van neppersonen. Een groot deel van de mannen en vrouwen die op de websites aangeven op zoek te zijn naar een partner bestaan niet echt. Ook hiervoor wordt gebruik gemaakt van (naakt)foto’s die zijn gestolen van sociale media en internetfora. De afbeeldingen zijn vaak bijgesneden of gespiegeld om detectie te voorkomen.

Bezoekers van de site denken vaak met echte mannen en vrouwen contact te maken en betalen 2,50 euro voor ieder bericht dat ze naar hun ‘droomprins’ of ‘droomprinses’ sturen. In werkelijkheid zit achter ieder nepaccount een team van chatoperators. Zij doen zich voor als de neppersonen en chatten met de mannen en vrouwen die op de advertentie reageren.

‘Mijn vader heeft hierdoor financiële problemen gekregen’, vertelt een vrouw die niet met haar naam genoemd wil worden. ‘Hij is er duizenden euro’s door kwijtgeraakt, ik denk wel 4000 euro in het eerste jaar. Mijn vader is ontzettend eenzaam. Deze sites maken misbruik van hele labiele mensen. Ze weten precies wie ze eruit moeten halen.’

Verhoef meent dat het voor bezoekers van haar websites meteen duidelijk is dat er nepprofielen worden gebruikt. ‘We verwijzen altijd naar de algemene voorwaarden op de website en die staan pontificaal in beeld op de homepage. Dan kunt u mij niet aansprakelijk stellen voor dat u met een chatoperator aan het chatten bent.’ Verder zijn de echte profielen en nepprofielen makkelijk te onderscheiden, aldus Verhoef. ‘Door een chatballonetje rechts onderin beeld, precies volgens de regels van de Autoriteit Consument en Markt. Ik wil me netjes aan de regels houden. Mijn sites zijn bedoeld voor zowel echte profielen als fictieve profielen. Het kan dus wel voorkomen dat een persoon, die tevens een account heeft op social media, gebruik maakt van mijn diensten. Maar hier komt dan uiteraard geen tussenkomst van een chathost aan te pas. ’

‘De klant wordt een worst voorgehouden’

De Fraudehelpdesk meldt dat steeds meer Nederlanders slachtoffer worden van datingfraude. In de eerste elf maanden van 2019 waren er 244 slachtoffers. Dat zijn er 64 meer dan in heel 2018. De datingfraudeurs wisten meer dan 3,5 miljoen euro van hun slachtoffers te ontvreemden. ‘De genoemde websites zijn bij ons niet bekend, maar dat is niet zo vreemd. De meeste gefopte mannen gaan ons niet vertellen dat zij zich hebben laten beetnemen op een sekssite’, reageert een woordvoerder.

Ondanks dat veel bezoekers van de datingsites niet doorhebben dat het om neppersonen gaat, is volgens de Fraudehelpdesk juridisch gezien niet direct sprake van oplichting. In de algemene voorwaarden van de websites wordt namelijk gemeld dat het om ‘fictieve personen’ gaat. ‘Politie en Openbaar Ministerie redeneren dat het slachtoffer zijn of haar geld vrijwillig heeft overgemaakt. Nederland vormt met dit standpunt een uitzondering. Wij scharen het onder de categorie ‘oneerlijke handelspraktijk’. De klant wordt immers een worst voorgehouden’, aldus de woordvoerder.

Misleiding

Hoewel dergelijke websites in algemene voorwaarden aangeven dat de nepprofielen en chats met bezoekers van de site ‘slechts bedoeld zijn als entertainment’, blijkt uit documenten die Pointer in handen heeft gekregen dat sommige nep-datingsites wel degelijk als doel hebben om bezoekers te misleiden.

In een mail die wordt gestuurd naar nieuwe chatoperators staat: ‘Jij chat dus in naam van het fictieve profiel (doorgaans meisje/vrouw). Deze mannen (klanten) hebben dus geen idee dat ze aan jou berichten sturen, zij denken dat zij chatten met de vrouw van het profiel.’

‘Sites in strijd met privacywetgeving’

Volgens universitair hoofddocent IT-recht Aline Klingenberg van de Rijksuniversiteit Groningen handelen de nep-datingsites in strijd met privacywetgeving. ‘De bezoekers van de website denken dat ze met iemand anders chatten, een leuke man of vrouw. En daardoor geef je allemaal informatie omdat het persoonlijk is. Maar dat is dus niet zo. Je chat eigenlijk met een bedrijf. En als je dat zou weten zou je misschien heel andere informatie geven’, zegt Klingenberg.

Als twee personen met elkaar chatten geldt de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) onderling niet, zegt Klingenberg. ‘Maar als je aan het chatten bent met iemand die daar geld voor vraagt, dan is er geen sprake meer van persoonlijk en huishoudelijk gebruik. Dan moet een bezoeker apart, duidelijk en goed geïnformeerd toestemming kunnen geven. En daar moet eerst om gevraagd worden. Dat mag niet verstopt zijn in de algemene voorwaarden. Dat moet aparte toestemming zijn.’

‘Weinig begrip voor slachtoffers’

Datingfraude komt vaak voor, zegt rechtspsycholoog Sophie van der Zee (Erasmus Universiteit Rotterdam). ‘Er is echter weinig begrip en aandacht voor. Zowel banken, als media, als omgeving geven vaak het slachtoffer de schuld. “Hoe kun je nou zo stom zijn?” Terwijl dit soort fraudeurs vaak heel slim te werk gaan en misbruik maken van kwetsbare mensen.’

Slachtoffers zijn volgens Van der Zee vaak eenzaam, van middelbare of oudere leeftijd, en vaak technologisch niet goed onderlegd. Vaak komt het voor dat slachtoffers niet willen geloven dat ze worden opgelicht, ook niet als familieleden kunnen bewijzen dat de contactadvertenties of profielen op de datingsites nep zijn.

‘De reactie van ongeloof en zelfs boos worden als anderen je erop wijzen dat je liefde niet echt is, zie je wel bij bijna alle slachtoffers van datingfraude. Ze zijn niet alleen geld kwijt, maar ook hun beoogde toekomst’, zegt Van der Zee. ‘Die confrontatie aangaan kan heel pijnlijk zijn. Daarnaast doen fraudeurs vaak hun uiterste best om de credibility van 'kwaadsprekers' onderuit te halen door 'bewijs' te leveren dat ze wel echt zijn. Dat bewijs is vaak nep, maar slachtoffers hebben dat niet altijd door en zijn dan vaak blij dat hun sceptische omgeving het mis lijkt te hebben. Hiermee blijft hun toekomstbeeld in stand.’

‘We houden ze goed in de gaten’

De Autoriteit Consument en Markt (ACM) houdt de datingsites met nepprofielen ‘goed in de gaten’, reageert woordvoerder Saskia Bierling. Eerder dit jaar liet de toezichthouder weten een schikking te hebben getroffen met The Right Link, een bedrijf achter nep-datingsites. Zo’n 37.000 slachtoffers kunnen daardoor hun geld terugkrijgen.

De nep-datingsites moeten duidelijk vermelden dat ze met nepprofielen werken en dat het dus niet mogelijk is om in contact te komen met de afgebeelde personen, oordeelt de ACM. ‘Mochten er op de website ook ‘echte’ profielen staan, dan moet per profiel staan aangegeven of het een echt of een nep profiel is’, zegt Bierling. ‘De toezegging die wij met het bedrijf The Right Link hebben afgesproken geldt specifiek voor dit bedrijf, maar de regels gelden voor alle websites’, aldus de woordvoerder.