Sinds de eerste besmettingen met het coronavirus bekend zijn, is de stroom van misinformatie toegenomen. Berichten, foto’s en video’s worden door twijfelachtige bronnen en afzenders de wereld in geslingerd, en al meerdere keren hebben we die gedebunked. De video’s kunnen authentiek zijn, maar hebben bijvoorbeeld niets met het coronavirus te maken. Zo zijn er video’s in omloop die bijvoorbeeld al vóór de crisis zijn opgenomen, maar door de afzender wel aan de corona-crisis worden gelinkt.

Misinformatie kan angst en twijfel veroorzaken, maar het kan in sommige gevallen ook hoop of afleiding bieden. Want nadat je dagelijks bovenop het nieuws zit en allerlei narigheid consumeert, heb je misschien ook wel eens behoefte aan iets vrolijks. En wat leent zich daar nou beter voor dan dierenfilmpjes?

Omdat mensen overal ter wereld buiten zitten, durven dieren weer overal te komen #blijfthuis pic.twitter.com/MiLTd5dJI6

— LockdownLeven (@LevenLockdown) 12 april 2020

Dat moet de maker van de bovenstaande video hebben gedacht. Op het Twitteraccount van @Lockdownleven is op 12 april deze video geplaatst. Daarin zie je een compilatie van dieren over de hele wereld. Onder het filmpje is een lichtvoetig pianodeuntje gemonteerd. We zien capibara’s de straat oversteken in Argentinië, dolfijnen zwemmen in de grachten van Venetië en kamelen rondspringen op een strand in Marokko. De tekst suggereert dat door de wereldwijde lockdown dieren massaal eropuit trekken en meer in stedelijk gebied durven te komen. Dat willen we aannemen, maar het klinkt tegelijk te mooi om waar te zijn. Er zijn veel mensen die het graag willen geloven, want de video is 393 keer geretweet, en wanneer we verder doorzoeken op Twitter zien we hem op nog een aantal andere accounts voorbij komen. In een enkel geval is een bericht met dezelfde video al ruim 25.000 keer geretweet. We besluiten een aantal clips uit de compilatievideo te factchecken. Welke van deze fragmenten kloppen met het bijschrift?

Dolfijnen in de grachten van Venetië

Er komen massa’s enthousiaste berichten voorbij op social media over helder water in Venetië en de terugkeer van dolfijnen. Een journalist van National Geographic schrijft in dit artikel dat het om nepnieuws gaat. De dolfijnen zijn namelijk niet gefilmd in Venetië, maar in een haven van Sardinië.

Dit artikel van Euronews fileert de claim nog beter. Via reverse image search ontdekken ze dat de originele video door de Italiaanse nieuwssite Agenzia Ansa is geüpload, met daarbij de correcte locatie waar de video is opgenomen. Via een screenshot heeft Euronews de gebouwen op de achtergrond kunnen vergelijken met de omgeving in Google Street View. Dit blijkt inderdaad de haven van Cagliari op Sardinië te zijn en de video is gemaakt door iemand van het Luna Rossa-zeilteam, te herkennen aan zijn grijze uniform met een Pirelli-logo erop. Dat team is gehuisvest in Cagliari.

Dus. Klopt de locatie in de video? Nee, het is in een haven van Sardinië opgenomen.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Ja, want het origineel komt uit maart 2020.

Zeeleeuwen op straat

Deze video opent met een fragment van een kudde zeeleeuwen die zich door een stedelijke omgeving verplaatsen. De clip heeft een TikTok-watermerk, wat ons vrij gemakkelijk naar de TikTok-gebruiker @kekatab leidt. Door in de broncode van de website te duiken kunnen we zien wanneer de video is geüpload: 11 maart 2020.

Onder andere Google heeft een zoekfunctie waarmee je door middel van een plaatje kunt zoeken naar vergelijkbare afbeeldingen op het internet: reverse image search. Een techniek die we tijdens factchecken vaak inzetten om te herleiden waar een beeld vandaan komt. Wanneer we een screenshot maken van het videofragment met de zeeleeuwen en deze via reverse image search opsporen blijkt dat de video onder andere in november 2019 al is gepost op Facebook door een fanpagina over de Galápagoseilanden, een archipel in Zuid-Amerika.

Klopt de locatie in de video? Nee, die ontbrak op voorhand al.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Nee, de video stond eind 2019 al op Facebook.

Pauwen in de binnenstad van Madrid

We zien in de clip een groep pauwen struinen door een stad. Wederom komen we via reverse image search uit op de Braziliaanse nieuwssite DCM. Daar is dit twitterbericht bijgevoegd dat dateert van 19 maart 2020. In het watermerk kun je zien dat het afkomstig is van TikTok-gebruiker @emanuelbotis. Zijn TikTok-video is ook op 19 maart 2020 geplaatst. Alle versies die we online tegenkomen hebben datzelfde watermerk. De video van deze TikTok-gebruiker lijkt dus origineel te zijn.

Klopt de locatie uit de video? Ja, deze pauwen lopen rond in Madrid.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Ook dat, in Spanje is die sinds 16 maart 2020 van kracht.

Capibarafamilie op straat in Buenos Aires

We zien een flinke familie van capibara’s, forse knaagdieren, de straat oversteken in een voorstedelijk gebied. We krijgen dertig pagina’s aan resultaten als we een screenshot van dit tafereel uit de video in Google slepen. Waaronder dit artikel van La Nacion, een Argentijnse nieuwssite die op 24 maart 2020 is gepubliceerd. In het artikel vinden we een langere versie van de video waarin de beesten over straat sjokken. In het artikel claimt de nieuwssite dat de video van de capibara-familie uit december 2019 komt, maar een link naar de originele bron ontbreekt. Het lukt ons ook niet om die te vinden, alles wat we tegenkomen is van maart 2020.

Klopt de locatie? Ja, deze capibara’s lopen rond in een buitenwijk in Buenos Aires, Argentinië.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Daar hebben we twijfels over.

Een hertenbok in een Parijse kerk

Soms blijken dingen echt te mooi om waar te zijn. Daar is dit exemplaar een goed voorbeeld van. We zoeken opnieuw naar meer informatie via reverse image search en ontdekken dat herten toch niet spontaan een kerk in Parijs binnengaan. Dit artikel vertelt ons dat het hier om een ‘getraind’ hert gaat, dat vaker wordt ingezet voor films. In dit geval is het rendier ingevlogen voor de promotiefilm van deze kerk. The making of-video daarvan (uit 2014) kun je hier terugvinden.

Klopt de locatie? Ja, dat wel. Van vrije wil om in de kerk te zijn, is alleen weinig sprake.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Nee, het is jaren oud.

En deze andere hoefdieren in Japan dan?

Via reverse image search worden we geleid naar de Twitter-gebruiker @Okadennis. Hij heeft op 4 maart 2020 de video getweet die wordt gebruikt in de video die wij onderzoeken. Hij lijkt het zelf geüpload te hebben, want zijn tijdlijn staat vol met video’s en foto’s van dezelfde dieren die lekker vrij rondlopen op straat. In zijn bio staat dat hij in Nara (Japan) woont en dan wordt het al weer iets minder spannend. Deze stad staat namelijk bekend om haar vrijlopende rendieren, dus heel verrassend is het eigenlijk niet dat ze nu nóg beter te zien zijn.

Klopt de locatie? Ja, de video is afkomstig uit Japan.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Ook dat, maar de dieren lopen hier al jaren lekker vrij rond.

Een miereneter in Colombia

Wanneer een miereneter de straat oversteekt in Colombia staat er gelukkig iemand klaar om het dier vast te leggen op beeld. Als we een screenshot uit het fragment in de zoekmachine gooien, krijgen we onder andere deze video op Twitter van 23 maart 2020 als resultaat. Het rode balkje bovenin verraadt wel dat het over een schermopname gaat. In het bijschrift staat de hashtag ‘Casanare’. We komen erachter dat het hier om een streek in – inderdaad – Colombia gaat. We vertalen het woord miereneter naar het Spaans en dat blijkt ‘Palmero’ te zijn. Via de zoekoptie van Facebook zoeken we nog even verder naar ‘Palmero Casanare’. Via de zoekoptie van Facebook krijgen we deze video als resultaat. Het is exact dezelfde video als in de tweet, maar dan geplaatst op 31 januari 2020. Volgens officiële berichtgeving van de Colombiaanse overheid is het land sinds 24 maart 2020 in lockdown. Deze video is drie maanden voor de lockdown geplaatst.

Klopt de locatie? Ja, de video is opgenomen in Colombia.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Nee, dus deze miereneter liep al door de stad in januari 2020.

Springende kamelen op een Marokkaans strand

Voor de laatste keer slepen we een screenshot uit de video in Google. Het gaat om het fragment van ronddartelende kamelen op een vrijwel verlaten strand. Een Georgische website plaatste de video op 8 april 2020. Iemand op Twitter meent dat de video is opgenomen in Saudi Arabië . Een ander zegt Egypte . Het oudste bericht dat we kunnen vinden is van 8 maart, maar de locatie blijft onbekend. Helaas is deze clip dus niet te verifiëren, al vinden we hem wel heel gezellig.

Klopt de locatie? Dat betwijfelen we.

Is het tijdens de lockdown opgenomen? Het lijkt een recente video, maar ook dit weten we niet zeker.

Veel misinformatie over de locatie en het tijdstip

Van de acht onderzochte fragmenten uit de videocompilatie zijn er twee authentiek. Veel van de andere beelden zijn oud en uit hun context gehaald. Het goede nieuws is dat de dieren ook voor de lockdown al zichtbaar waren. Maar hoe zit het nou echt? Wagen dieren zich nu meer in de bewoonde wereld?

We spreken André de Baerdemaeker, ecoloog bij Natuurhistorisch Museum Rotterdam. Hij bevestigt dat er altijd al dieren in de stedelijke gebieden zijn, maar dat ze dan vooral ’s nachts actief zijn. Volgens hem is het te pril om aan te nemen dat dieren van de lockdown profiteren. “Het is nog maar net broedseizoen, pas aan het einde van de zomer kun je zien wat het effect is geweest”

Het dierenrijk is wel degelijk meer aanwezig, is hij van mening. Maar dan vooral in ons hoofd. “We hebben door de lockdown meer oog voor de flora en fauna in eigen leefomgeving, je ziet dingen die je eerst niet zag. Het is een verrijking, en ik hoop daarom dat mensen er zorgvuldiger mee omgaan.”

Plaagdieren

Hoe komen plaagdieren zoals ratten en de eikenprocessierups de lockdown door? En hoe komt het dat wij ze vaker zien? Onze collega's van De Monitor zochten het uit.