De bronnen voor deze misleidende tweets zijn websites zoals De Dagelijkse Standaard, Sceptr, Fenixx, Xander Nieuws en Amalek. Wij linken met opzet niet naar deze bronnen om verdere verspreiding van onbetrouwbare informatie te voorkomen.

Volgens deze misleidende en onjuiste berichtgeving liegt het RIVM over de ernst van het virus. Andere nepberichten zeggen juist dat het om een ‘paniekvirus’ gaat: het is niet veel dodelijker dan de griep. Daarnaast doen websites valse claims dat vitamine C en frisse lucht het virus genezen.

Ook zien we dat de gezondheidscrisis tot een politiek item wordt gemaakt: volgens De Dagelijkse Standaard is D66 blij dat ouderen massaal aan het virus overlijden. Dat zijn allemaal beweringen zonder bronvermelding of gedegen onderzoek, en overduidelijk misinformatie.

Hoe groot is dit probleem?

We hebben ruim 479 duizend Nederlandstalige tweets verzameld van woensdag 19 februari tot en met woensdag 18 maart. Dat zijn tweets waarin de woorden corona, coronavirus, #coronavragen, COVID of NCOV voorkomen.

Vervolgens bekijken we alle tweets met een url erin: dat zijn er 236 duizend. Een url moet in minstens tien tweets staan voordat we hem op betrouwbaarheid beoordelen.

Twee weken geleden deden we ons eerste onderzoek in samenwerking met de NOS naar misinformatie op Twitter. Toen constateerden we dat twintig onbetrouwbare berichten rondgaan. In de afgelopen weken is dat aantal gestegen naar 84 nepberichten. Als we vervolgens kijken in hoeveel tweets deze misinformatie wordt gedeeld, dan zien we een flinke stijging in de laatste paar weken. Daarnaast wordt uiteraard ook via Facebook en Whatsapp nepnieuws verspreid, maar de omvang daarvan is minder eenvoudig te analyseren.

Nepnieuws wordt dus meer geproduceerd en verspreid sinds de uitbraak en de maatregelen tegen het coronavirus. Ook is in de grafiek hieronder duidelijk te zien dat nepnieuws reactief is: een dag na het daadwerkelijke nieuws komt een stroom van onjuiste informatie op gang. Alleen bij de sluiting van de scholen ging dat niet helemaal op.

'Enorme invloed in kleine gemeenschap'

Twee weken geleden wees Peter Burger, universitair docent journalistiek (Universiteit Leiden) en nepnieuws-expert, al op de gevaren van nepnieuws. "In een kleine gemeenschap kan misinformatie enorme invloed hebben", zegt Burger, "Als mensen geloven dat personeel van een bedrijf besmet is, dan kan dat heel vervelende gevolgen hebben."

De beste tactiek om misinformatie op sociale media te weerleggen, is volgens Burger een 'truth sandwich', of een broodje waarheid. "Leg eerst uit wat wél waar is, daarna wat er allemaal niet klopt, en herhaal nog eens wat er klopt, inclusief een linkje naar meer uitleg." Volgens hem is alleen roepen dat een bericht onjuist is niet effectief: je moet lezers het bewijs laten zien en waarheid van onzin laten onderscheiden.

5G, biowapens en in twijfel trekken van discriminatie

Nepberichten zijn onder meer te herkennen aan ontbrekende bronvermelding of sensationele beweringen. De websites Transitieweb en JD Report leggen bijvoorbeeld het verband tussen de coronauitbraak en de ontwikkeling van het 5G-netwerk, zonder een bron aan te halen die dat ondersteunt.

Op zaterdag 22 februari werd een Chinees-Nederlandse vrouw in Tilburg mishandeld in haar flat. Ze vroeg of een groep jongens wilden ophouden met het zingen van het omstreden coronalied. De vrouw hield een hersenschudding, een bult en sneden op haar borst en buik aan de mishandeling over. Columnist Jan Roos van De Dagelijkse Standaard stelt echter (zonder bronnen aan te halen) dat de student de mishandeling (waar zij daadwerkelijk verwondingen aan heeft overgehouden) heeft verzonnen. Vervolgens beschuldigt hij juist Rob Jetten (D66) en Jesse Klaver (GroenLinks) ervan dat zij nepnieuws verspreiden.

Ook Martin Vrijland - die vooral over het neerhalen van de MH17 veel nepnieuws produceerde - heeft zich op het coronavirus gestort. In een artikel schetst hij twee ongefundeerde scenario’s: het coronavirus is een biologisch wapen dat in een laboratorium is ontwikkeld, of het is een hoax om de wereldmachten te herverdelen.

De Dagelijkse Standaard, JD Report en Martin Vrijland’s blog zijn vorig jaar in dit onderzoek (pagina 147) in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ook al bestempeld als een junk news site, oftewel onbetrouwbaar nieuws.

Twitter pakt probleem aan

Naast onbetrouwbare nieuwsbronnen wordt nepnieuws ook direct via Twitter gedeeld. Deze week controleerden we een video waarin een man ogenschijnlijk aan het coronavirus bezweek op een treinstation. Dat blijkt na een factcheck niet juist te zijn. Voor tips hoe je deze onjuiste berichten kunt herkennen, lees ons artikel hierover.

Twitter en Facebook zien het aantal berichten met nepnieuws de afgelopen weken ook stijgen. Twitter kondigde deze week aan dat het tweets gaat verwijderen waarin onjuiste informatie over het coronavirus staat.

Kom jij ook nepnieuws of twijfelachtige video’s over het coronavirus tegen? Tip ons dan via @pointer_kroncrv of pointer@kro-ncrv.nl. Dan zoeken we het voor je uit.