Het gaat om de Royal Romance, een 92,5 meter lang jacht. De vijf verdiepingen bieden ruimte aan 14 gasten en 22 bemanningsleden. Pronkstuk van het jacht is het zwembad van 12 bij 4 meter, dat uitmondt in een waterval die uitgelicht wordt met LED-apparatuur. De Royal Romance kostte een schamele 150 miljoen euro.

Feadship is een samenwerkingsverband tussen verschillende Nederlandse jachtbouwers, waaronder Koninklijke de Vries B.V. en Royal Van Lent. Ze hebben werven in onder andere Makkum — waar de Royal Romance is gebouwd — en Amsterdam. Ze zijn gespecialiseerd in de bouw van deze zogeheten 'superjachten': een soort mini-cruiseschepen voor de rijken der aarde. Zelfs voor Feadship is de Royal Romance een grote order: ze leveren maar enkele superjachten per jaar af, en schepen langer dan 70 meter zijn zeldzaam.

Uit onderzoek van Pointer blijkt dat Feadship het schip in 2015 levert aan Viktor Medvedchuk. Dankzij een nieuwe anticorruptiewet in de Oekraïne hebben we de omstreden oligarch kunnen koppelen aan het superjacht. Vanwege zijn rol in de Oekraïense burgeroorlog hebben Canada, Australië en de Verenigde Staten sancties tegen hem ingesteld.

Deze sancties zorgen ervoor dat Medvedchuk niet meer zomaar naar deze landen kan reizen. Ook zijn banktegoeden in deze landen bevroren en mogen bedrijven geen handel meer met hem drijven. Hoewel ze niet direct voor Nederland gelden, kan Feadship in de problemen komen als er Amerikaanse onderdelen zijn gebruikt in de Royal Romance en wanneer haar medewerkers naar Amerika reizen.

Hij zou het politiek zwaargewicht zijn achter de grootschalige verkiezingsfraude in 2004, waarbij de pro-Russische Janoekovitsj in eerste instantie de verkiezingen leek te winnen. Later blijken er biljetten vervalst en kiezers geïntimideerd. Janoekovitsj verliest de herverkiezing, maar komt in 2010 op een legale manier alsnog aan de macht. Opvallend is dat Medvedchuk een paar maanden na de verkiezing van Janoekovitsj zijn nieuwe jacht bij Feadship bestelt. Hij zoekt in augustus 2010 contact met de werf.

Janoekovitsj blijft president tot er massale protesten uitbreken tegen de weigering om toenadering te zoeken tot de EU. In plaats daarvan tekent hij een verdrag voor verdere economische samenwerking met Rusland. Verschillende Oekraïense media linken Medvedchuk aan het grof geweld dat werd gebruikt tegen deze pro-EU-demonstranten in 2013 en 2014. Ook zou hij betrokken zijn bij de aanval op journaliste Tetiana Chornovol, die corruptie in het land onderzoekt. Daarnaast zou Medvedchuk neonazi's hebben betaald om mee te doen aan pro-Europese protesten, om de beweging zo in diskrediet te brengen. Het levert hem de bijnaam 'prince of darkness' op.

Nadat Janoekovitsj wordt afgezet in 2014, annexeert Rusland de Krim en breekt in Oost-Oekraïne een burgeroorlog uit waarbij pro-Russische separatisten zich proberen af te scheiden van Oekraïne. Die opstandelingen halen in juli 2014 vlucht MH17 neer met een Russische BUK-raket, zo blijkt uit onderzoek van Bellingcat en het Joint Investigation Team. Daarbij komen 298 mensen om het leven, waaronder 196 Nederlanders. De rechtszaak tegen vier verdachten loopt nog.

Medvedchuk treedt in het conflict in Oost-Oekraïne op als bemiddelaar, in eerste instantie aan de kant van de separatisten, later als 'neutraal onderhandelaar'. Ondanks lang onderhandelen is de burgeroorlog in Oekraïne alles behalve afgelopen.

Anonieme constructies

Een superjacht als de Royal Romance valt nogal op in de gemiddelde haven. Desondanks is het bijna onmogelijk om erachter te komen wie zo'n luxe schip bezit. Dit komt door de manier waarop superjachten over het algemeen worden aangekocht. Ondanks dat er al eerder geruchten rondgingen dat het schip aan Medvedchuk is verkocht, weten we pas eind mei definitief dat de Royal Romance is verkocht aan de Oekraïner.

Als een miljardair een schip koopt, doet hij dat namelijk zeer zelden onder zijn eigen naam. Wie in scheepsdatabases als Vesselfinder of Equasis zoekt naar de geregistreerde eigenaar van een superjacht, vindt eigenlijk altijd een bedrijf.

In dit geval wordt Fregata Marine Ltd. op 15 juli 2015 eigenaar van de Royal Romance. Fregata is gevestigd op de Marshalleilanden, en daar loopt in eerste instantie het spoor dood. De Marshalleilanden zijn een belastingparadijs, waar buitenlanders makkelijk een bedrijf op kunnen zetten zonder de daadwerkelijke eigenaar op te geven.

Niet alleen blijft het bezit dat je onderbrengt in zo’n bedrijf anoniem, ook betaal je er geen belasting over. Volgens eigenaren van dit soort schepen noodzakelijke privacy; volgens critici een mogelijkheid om crimineel geld wit te wassen en belasting te ontduiken.

Uiteindelijk vinden we de link tussen Medvedchuk en de Royal Romance door een nieuwe anticorruptiewet in Oekraïne. Deze verplicht Medvedchuk om de bezittingen en aanmerkelijke belangen van hem én zijn naaste familie te melden aan de overheid. In de enorme lijst die dat oplevert, staat naast een indrukwekkende hoeveelheid land, merkkleding, sportwagens en horloges ook Fregata Marine Ltd.

Waar komt het geld vandaan?

Medvedchuk bezit een scala aan bedrijven in de energie-, media- en financiële sector. Desondanks geeft hij in zijn declaraties bij de Oekraïense overheid een jaarinkomen aan van rond de 2,5 miljoen dollar. Zijn familie zou in totaal zo'n 11 miljoen per jaar verdienen. De vraag is hoe het kan dat iemand met dat inkomen een jacht van 150 miljoen euro kan bestellen.

Medvedchuk wordt dan ook genoemd in tal van corruptiezaken: zo zou hij in de jaren '90 onderdeel zijn geweest van het piramidespel 'Ometa 21st century'. Ook helpt hij zijn vriend Igor Surkis, eigenaar van Dynamo Kiev, belasting te ontduiken door spelerssalarissen uit te keren vanuit belastingparadijzen.

Ook zou hij begin 2010 veel geld hebben verdiend aan de verkoop van een Oekraïens energieconglomeraat (de Industriële Unie van Donbas) aan een groep Russische investeerders. Bij de overname was ook de Vnesheconombank betrokken, waar Vladimir Poetin op dat moment bestuurder was. Om de overname mogelijk te maken, moest de Oekraïense oligarch Vitaliy Gaiduk worden uitgekocht. Die claimt daarbij veel geld te zijn misgelopen, en een deel van zijn beloofde 1 miljard dollar nooit te hebben gezien. Een deel van het geld zou zijn weggesluisd naar Belize. De rechtszaak hierover loopt nog steeds in Groot-Brittanië. Gezien de tijdlijn van de aankoop van het schip, zou Medvedchuk dit geld hebben kunnen gebruiken om de Royal Romance aan te kopen.

De burgeroorlog in Oekraïne heeft Viktor Medvedchuk ook geen windeieren gelegd. Omdat zijn privéjet het enige vliegtuig is dat nog van Kiev naar Moskou mag vliegen, is hij een belangrijke spil in de overdracht van Russische bezittingen naar het buitenland. Omdat Russische bedrijven niet meer welkom zijn in in Oekraïne, verkopen ze veelal hun divisies in het land. Zo ook Lukoil, dat zijn tankstations van de hand deed aan het Zwitserse Glusco. De eigenaar van Glusco, Nisan Moiseev, vloog vlak voor deze deal naar Moskou met Medvedchuk. Het gerucht gaat dat Medvedchuk veel geld heeft verdiend aan deze deal. Ook faciliteerde Medvedchuk de (inmiddels) illegale import van kolen uit de bezette Oost-Oekraïense gebieden naar Kiev.

Sancties

Deze functie als stroman van Poetin en zijn corrupte verleden maken hem tot een doelwit van verschillende sanctieregimes. Samen met Janoekovitsj en twee leiders van separatistische groepen is Medvedchuk de eerste die in het Oekraïne-conflict op een Amerikaanse sanctielijst terechtkomt in 2014. Al zijn tegoeden in Amerika zijn bevroren, en Amerikaanse bedrijven mogen geen handel met hem drijven. Ook Canada en Australië hebben hem op een sanctielijst staan. Europa heeft weliswaar sancties uitstaan tegen een aantal Oekraïners, maar Medvedchuk blijft wonderwel buiten schot. Het is dus in principe niet verboden voor Nederlandse bedrijven om handel met hem te drijven.

Paul Verloop, advocaat bij het in sanctierecht gespecialiseerde Libertas Advocaten, stelt echter dat Feadship door het schip te verkopen zich toch in de problemen kan brengen. "De Amerikaanse overheid heeft de neiging om zijn sancties ook buiten Amerika te handhaven, dus als er bijvoorbeeld Amerikaanse onderdelen in het schip zijn verwerkt kunnen ze hier achteraan gaan." Ook kunnen de ruim 1.800 medewerkers van Feadship in de problemen komen als ze naar de VS reizen: "De Amerikaanse sanctiewetgeving werkt zo dat hij geldt voor alle mensen die zich in Amerika bevinden. Als je daar voet aan de grond zet, zouden ze je kunnen aanhouden."

Door de strenge sancties besluit Medvedchuk de meeste van zijn bezittingen, waaronder Fregata Marine Ltd., op naam van zijn vrouw Oksana Marchenko te zetten. Zij is daardoor formeel eigenaar (en koper) van de Royal Romance. "Maar daar kijken de VS wel doorheen", aldus Verloop. Het gaat erom wie uiteindelijk de UBO (ultimate beneficial owner) van het schip is.

Dat de Amerikanen zo heftig reageren, is vooral omdat ze sancties zien als een 'politiek drukmiddel', zegt Verloop. Maar die sancties negeren kan voor Feadship wel betekenen dat handel drijven in Amerika lastig wordt. “Maar misschien denken ze wel, in Rusland en Oekraïne met hun oligarchen zit toch onze markt, en dan maakt het ineens een stuk minder uit.”

Meldplicht gemakkelijk te ontwijken

De zweem van corruptie die om Medvedchuk hangt, wijst erop dat Feadship hier een melding had moeten doen bij de FIU (Financial Intelligence Unit) van de Nederlandse politie. Verkopers van goederen met grote waarde hebben een meldplicht voor verdachte transacties, die de FIU vervolgens doorlicht om te kijken of het inderdaad gaat om witwassen van crimineel geld.

Er is echter een clausule in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) die voorkomt dat de superjachtbouwers hun cliënten moeten onderzoeken en/of melden: de schepen moeten (gedeeltelijk) cash af worden gerekend. Dat is in de superjachtsector natuurlijk ondenkbaar. Als Medvedchuk de Royal Romance in contanten af wilde rekenen, had hij dat in 750.000 briefjes van 200 euro moeten doen (500-eurobiljetten worden niet meer gedrukt), die bij elkaar meer dan 800 kilo wegen. In de superjachtindustrie worden schepen afgerekend via een overboeking vanuit een bedrijf in een belastingparadijs, en daarmee vervalt dus de meldplicht bij de overheid.

Dat betekent niet dat als er daadwerkelijk sprake is van witwassen, een jachtbouwer onschuldig is. "In algemene zin kan gesteld worden dat geen enkele burger en geen enkel bedrijf willens en wetens mag meewerken aan welke vorm van criminaliteit dan ook", vertelt de FIU desgevraagd. Het gebrek aan meldplicht en een mogelijke strafvervolging weerhoudt de bouwers om hun verdachte transacties te melden, denkt de FIU: "In deze gevallen zal een bedrijf dan ook meestal geen melding doen bij de FIU in Nederland."

Als we doorvragen, blijkt dat er waarschijnlijk wel een alarmbelletje af had moeten gaan: "Er zullen op enig moment andere meldingsplichtige instellingen in beeld kunnen komen zoals de banken die een rol spelen in de betalingen en de accountants die voor deze bedrijven werkzaam zijn."

Geen reactie

Er wordt inderdaad niets bij de FIU rondom deze transactie gemeld, en vanuit Feadship is nooit gecommuniceerd dat ze het schip aan Medvedchuk hebben verkocht. Het bedrijf wil ondanks herhaaldelijk aandringen niet reageren op de bevindingen in ons artikel. We hebben ze duidelijk gemaakt dat hun medewerkers in gevaar kunnen zijn door het negeren van de Amerikaanse sancties, maar ook daarop blijft een reactie uit: "Feadship doet geen uitspraken over de jachten, en dat is in deze dus ook geen uitzondering."

We benaderen ook Viktor Medvedchuk zelf, en vragen hem naar de herkomst van het geld en zijn betrokkenheid bij de genoemde corruptiezaken in dit artikel. Helaas blijft ook daar een reactie uit.

Beeld: Charlotte Claessen