Economische belangen wegen op de Veluwe veel zwaarder dan de belangen van de natuur, stelt auteur en journalist Michiel Hegener. “De economie komt op één, twee en drie. En door de coronacrisis verdwijnt het natuurbelang helemaal naar de achtergrond”, zo denkt hij.Economische belangen wegen op de Veluwe veel zwaarder dan de belangen van de natuur, stelt auteur en journalist Michiel Hegener. “De economie komt op één, twee en drie. En door de coronacrisis verdwijnt het natuurbelang helemaal naar de achtergrond”, zo denkt hij.
Het is een kritisch geluid over Nederlands populairste vakantiebestemming. Het 160.000 hectare tellende gebied tussen Randmeren, IJssel, Rijn en provinciegrens is jaarlijks goed voor zo’n twee miljoen vakanties. In ons onderzoek Van wie is de natuur? vragen we ons af hoe je in een gebied als de Veluwe zowel de economie kan stimuleren als de natuur beschermen? En wat zijn de effecten van de coronacrisis op dieren, recreanten en ondernemers?
Toeristische druk
Michiel Hegener is liefhebber van de Veluwe en komt er al ruim vijftig jaar regelmatig. Hij schreef recent nog een boek over het natuurgebied, Ons wilde oosten 2.0 – De toekomst van de Veluwe. Daarin schetst hij onder andere een beeld van zijn ideale Veluwe. Met lede ogen heeft hij de afgelopen decennia namelijk moeten aanzien hoe onder andere toeristische druk, loslopende honden en houtoogst het gebied hebben veranderd. Het aantal wandel-, ruiter- en fietspaden, recreatieondernemingen en parkeerplaatsen groeide in die jaren bovendien aanzienlijk.
Ongevaarlijk, laagdrempelig en toegankelijk
En dat stoort hem: “Mountainbiken is de afgelopen jaren bijvoorbeeld enorm populair geworden en er ligt nu voor duizenden kilometers aan gemarkeerde en ongemarkeerde routes in het gebied. Die fietsers hebben de Veluwse natuur gewoon overgenomen. Precies de plekken waar de nachtzwaluw broedt en het ree rust, dat zijn de plekken waar ook de mountainbiker graag fietst. En handhaving is er nauwelijks.”
De toeristensector is juist blij met de fietsers, zegt Hegener. “De Veluwe is nu mountainbiketerrein nummer één en VVV’s adverteren ervoor. Die willen vooral zoveel mogelijk bezoekers trekken. En dat lukt alleen als je de natuur presenteert als ongevaarlijk, laagdrempelig en toegankelijk. Die benadering trekt veel te veel mensen naar de Veluwe en bovendien wordt het enige gebied in Nederland waar ruimte is voor autonome ecologische processen gereduceerd tot een soort Vondelpark met eindeloze hoeveelheden paden, bordjes en horeca.”
“Die natuur dient vooral als decor van de kassa’s van de toeristische industrie.” Hegener zou liever zien dat de Veluwe weer een echt natuurgebied wordt, dat zo lastig toegankelijk wordt voor het grote publiek dat het de wilde dieren weer de ruimte geeft om te gaan en staan waar ze willen. “Dan komen er automatisch minder mensen én alleen de echte natuurliefhebbers. Zij kunnen struinen en kamperen zonder al die pretpark-achtige voorzieningen zoals zwemparadijzen en midgetgolfbanen.”
Die droom van Hegener lijkt op dit moment echter nog ver weg. Momenteel zijn ondernemers in het gebied juist bezig om de economie weer op te starten, om de verliezen van de coronacrisis ook weer te boven te komen.
Veluwe is een wees
Dat het zover heeft kunnen komen met zijn geliefde Veluwe ligt volgens Hegener vooral aan het feit dat het gebied al jaren een soort wees is. “In 2012 werd het natuurbeleid vanuit de landelijke overheid overgeheveld naar de provincies. En na de Statenverkiezing van 2015 besloot de provincie Gelderland de Veluwe onder te brengen bij de afdeling economie. Dat zegt voor mij genoeg over waar de prioriteiten liggen.”
Hij hekelt vooral de rol van de zogenoemde VeluweAlliantie - een organisatie bestaande uit verschillende overheden, horeca- en recreatieondernemingen en maatschappelijke organisatie. Deze VeluweAlliantie is een aantal jaar geleden in het gat gesprongen van de terugtrekkende overheid en heeft zich het doel gesteld om van de Veluwe de meest gastvrije bestemming van Nederland te maken, stelt Hegener. “De slogan van die club is de Veluwe op 1, en dat is gelukt. In de afgelopen jaren hebben ze de Noordzeestranden van de eerste plek verstoten en is het de populairste bestemming in Nederland geworden.”
Biodiversiteit onder druk
De VeluweAlliantie erkent dat de biodiversiteit van het gebied onder druk staat, maar ziet weinig in de visie van Hegener voor een meer ongerept natuurgebied met zo min mogelijk paden. Zij voelen meer voor spreiding en sturing van bezoekersaantallen. Ook de zogenoemde recreatiezonering (zie kader) en het wandelroutenetwerk waar ze momenteel druk mee bezig zijn, moet de bezoekers volgens de VeluweAlliantie zo sturen dat ze de natuur zo min mogelijk verstoren. Ook Hegener bepleit spreiding: veel minder toeristen dan nu in de 100.000 hectare bos- en heide en meer in de 60.000 hectare daar omheen.
Recreatiezonering
Op dit moment wordt de Veluwe opnieuw ingericht, de zogenoemde recreatiezonering. Daarbij wordt er gekeken op welke plekken de natuur meer rust nodig heeft en of er paden en gebieden (gedeeltelijk) kunnen worden afgesloten. Op andere plekken, veelal aan de randen van het gebied, komen er dan mogelijk wandel- en fietspaden bij.
Met de gestegen bezoekersaantallen is echter ook de zorg over de verslechterde biodiversiteit in het gebied gestegen. Stikstofuitstoot, maar ook de recreatiedrukte, hebben de afgelopen jaren hun sporen nagelaten in het natuurgebied. Hegener: “Wat mij betreft moet dus niet langer de slogan zijn de Veluwe op 1, maar de Veluwe op 10. En de natuur meer zien als natuur en niet als een attractie.”
