FrieslandCampina is verantwoordelijk voor een derde van de fosfaatlozingen die gedaan worden door 182 bedrijven, dat blijkt uit Pointers analyse van de emissieregistratie die deze bedrijven moeten bijhouden. Het gaat om emissies op het riool en oppervlaktewater. Daarmee is het bedrijf de industriële fosfaatkampioen.

De vestiging van FrieslandCampina in Veghel staat bovenaan. Hier gaat 157 ton fosfaat het riool in, naar de rioolzuivering in Dinther. Daar maakt het bijna de helft uit van het totaal aan fosfaten dat de installatie moet verwerken. Er wordt veel uitgezuiverd, maar niet genoeg: het beekje dat het gezuiverde water ontvangt, heeft duidelijk te lijden onder de fosfaten.

Uit onze analyse blijkt dat de waterkwaliteit achteruitgaat door de lozing van de rioolzuivering.

Luister naar de reportage van Niels Heithuis:

Toch geeft het waterschap, eigenaar van de zuiveringsinstallatie, korting op de zuiveringsheffing aan FrieslandCampina:en subsidie ter waarde van 750.000 euro. Volgens directeur Peter Verlaan van het waterschap is dit gerechtvaardigd. “Zij kunnen aantonen dat zij hun afvalwater zelf goedkoper kunnen zuiveren. Ze zouden dus kunnen afhaken bij ons. Het wordt om die reden de anti-afhaaksubsidie genoemd.” Dat wil het waterschap voorkomen, omdat het afvalwater van FrieslandCampina een gunstig effect heeft op de werking van de rioolzuivering in Dinther. Het is warm en er zitten – naast de ongewenste fosfaten – ook waardevolle voedingsstoffen in voor de bacteriën die het water zuiveren.

Ook in de waterschappen Rijn & IJssel en Drents Overijsselse Delta krijgt FrieslandCampina een tegemoetkoming. Het gaat om vestigingen in Lochem en Borculo en Beilen. Tegelijkertijd hebben deze filialen de laatste tijd de normen uit de vergunning overschreden.

In Lochem gaat het om een te hoge zuurgraad van het afvalwater. Dat is opvallend, want dit was in 2018 een van de oorzaken van een breuk in de leiding die het afvalwater naar de rioolzuivering in Zutphen moet brengen. Door de breuk kwam het in het riviertje De Berkel terecht, waardoor vissen massaal het loodje legden.

Nu, vier jaar na dat incident, is het probleem dus nog altijd niet opgelost. Een breuk zou zelfs opnieuw kunnen gebeuren, schrijft het waterschap Rijn en IJssel aan het bedrijf. “Zo is het mogelijk dat er schade ontstaat aan de persleiding met een breuk in de persleiding als gevolg.”

FrieslandCampina zegt dat de processen inmiddels zo goed als onder controle zijn: “We hebben structurele oplossingen doorgevoerd op onze productielocaties Beilen, Borculo en Lochem. In Lochem heeft FrieslandCampina meer dan een miljoen euro in oplossingen voor de kwaliteit van het restwater geïnvesteerd en is het aantal normoverschrijdingen inmiddels tot bijna 0 teruggebracht.”

Het waterschap Rijn & IJssel heeft FrieslandCampina toch een dwangsom in het vooruitzicht gesteld: als de zuurgraad in mei volgend jaar nog niet onder controle is, moet het concern vierduizend euro per overtreding betalen.

Maar ondertussen ontvangt de zuivelgigant van datzelfde waterschap een onbekend bedrag aan subsidie voor het afvalwater.

Rijn en IJssel wil, ook hier weer, voorkomen dat FrieslandCampina ‘afhaakt’ bij de communale waterzuivering, want het wil het afvalwater gebruiken voor een Kaumera-fabriek, die grondstoffen terugwint uit het rioolwater.

Overigens heeft ook de fabriek in Veghel de regels overtreden. Het OM heeft daarvoor eerder dit jaar een boete van 75.000 euro opgelegd.

“Onwenselijk”

De vervuiler betaalt dus minder. En dat wekt de verkeerde indruk, zegt ecologie-professor Annemarie van Wezel: “Dit is onwenselijk. Het paradigma is ‘de vervuiler betaalt’ maar ook: ‘de vervuiler vervuilt zo min mogelijk’. De technologie is er, om fosfaat terug te winnen uit het afvalwater bijvoorbeeld, verplicht die en handhaaf daarop.”

Ook andere bedrijven profiteren van de regeling, zoals Heineken in Den Bosch en de papierfabriek in Doetinchem.

In totaal delen van de 21 waterschappen voor 6,7 miljoen euro aan kortingen uit.

De anti-afhaaksubsidie is een Europese regeling die speciaal voor Nederland in het leven is geroepen. De regeling zou volgend jaar aflopen, maar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is al bezig in Brussel verlenging aan te vragen, op verzoek van de waterschappen. Volgens een woordvoerster van het ministerie werkt het departement hier zonder meer aan mee, omdat ‘niemand tegen is’.

Toch zijn er wel degelijk tegenstanders van de anti-afhaaksubsidie. Vice-voorzitter Hans Middendorp van de Algemene Waterschapspartij bijvoorbeeld, een partij die in veel waterschappen is vertegenwoordigd: “Je ontziet grote bedrijven en je bestendigt de status quo. Terwijl we naar nieuwe technieken toe moeten. Nu neem je de prijsprikkel weg om daarin te investeren.”

Van Wezel voegt daaraan toe: “Het is natuurlijk niet zo dat industrieel afval per definitie nodig is om een rioolwaterzuivering van het waterschap goed te laten werken. Dat is gewoon niet zo. Er zijn heel veel zuiveringen die prima functioneren zonder industrieel afvalwater. Is de installatie daar eenmaal op ontworpen en valt de industriële afvalstroom vervolgens weg, dan ik me voorstellen dat dat lastig is. Maar daar moet je bij aanvang goede afspraken over maken, om te voorkomen dat je afhankelijk wordt van die industrie.”