Square Des Halle is een klein driehoekig park in het midden van de Franse stad Straatsburg. Op de rugleuning van één van de bankjes in het park zit een lange, fragiele jongen. Hij heeft een donkere blik in zijn ogen. Boven zijn witte sneakers draagt hij een zwarte Adidas-trainingsbroek. Op zijn hoofd een dikke, zwarte muts en onderaan zijn kin hangt een blauw wegwerp mondkapje. Twee jaar geleden werd hij door de politie als vermist opgegeven in Nederland, nu treffen we hem hier hemelsbreed nog geen kilometer van het centraal station van Straatsburg.

Dat we hem hier tegenkomen is geen toeval. Al vanaf 2019 volgen we, zover mogelijk, elke stap van deze jongeman. Op basis van de foto’s die hij openbaar op Facebook plaatst, weet Pointer met digitaal speurwerk zijn locaties te achterhalen. Op één van de laatst gepubliceerde foto’s poseert hij op een parkeerdek vlakbij het treinstation van Straatsburg. Op een dinsdag in november reizen we af naar de Franse stad in de hoop deze jongeman tegen te komen. En een paar uurtjes later zullen zitten we samen met hem op dat bankje, waar we hem een uur lang interviewen.

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen

Ruim duizend minderjarigen vragen in 2019 asiel aan in Nederland. Het gaat hier om alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv's), kinderen die zonder ouders of voogd in Nederland onderdak proberen te vinden. Het zijn vooral kinderen uit Noord-Afrika. Ze komen via Spanje of Italië Europa binnen, omdat ze in eigen land geen perspectief voor zichzelf zien.

Amv’s hebben in Nederland recht op onderdak, onderwijs en gezondheidszorg en worden daarom in Nederland opgevangen bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) of Nidos, jeugdbescherming voor vluchtelingen. Tot ze 18 zijn, moeten ze verplicht opgevangen worden. Maar sommigen willen dat niet afwachten en glippen tussen de instanties door. Ze willen niet langer hier blijven en kiezen hun eigen pad. De vraag is wat er dan met hen gebeurd?

Het is de vraag die Pointer in samenwerking met een onderzoeksteam van KRO-NCRV probeert te beantwoorden in het onderzoek Verloren Jongens. Op 25 november 2018 plaatst de politie een bericht op haar website. Twee jonge Syriërs zijn weggelopen van hun tijdelijke opvangadres in Amstelveen. Bij het bericht staan twee foto’s en een signalement. Een van hen heet Liyed (14), een jongen met donkere ogen en een volle, donkere bos haar.

Door op Facebook op verschillende varianten van zijn naam te zoeken, vinden we een Liyed die op de foto wel erg veel op de vermiste jongen lijkt. Pointer achterhaalt het Facebook-account van Liyed en verzamelt alle informatie, waaronder posts, foto’s en video’s. Een ander onderzoeksteam van KRO-NCRV spreekt met betrokkenen, zoals hulpverleners, familieleden en straatwerkers. Samen met het onderzoeksteam reconstrueren we de tocht van Liyed.

Hij oogt heel jong op de foto, maar door de donkere ogen en het zwarte haar herken je Liyed direct. We kijken naar een foto’s uit 2016 op het Facebook-account van Liyed. Alleen al in dat jaar upload de jongen, dan pas net de tien jaar gepasseerd, meer dan zeventig foto’s van zichzelf en vrienden op zijn social media account. Het is een belangrijke informatiebron, want het vertelt ons meer over zijn jeugd en herkomst. Via een vriend van Liyed, die ook nadrukkelijk op Facebook aanwezig is, komen we erachter dat Liyed afkomstig is uit Thélepte in Tunesië, en dus niet uit Syrië komt, dat wat de politie in eerste instantie wel vermeldde.

De meeste foto’s in dat jaar zijn allemaal genomen in die omgeving. De jeugd hangt veelal rond bij een zwembad, dat we later traceren naar het zwembad van Hotel Dorra. Thélepte stelt niet veel voor. Het is een klein dorpje vlakbij de grens met Algerije. De omgeving oogt kaal. Er is weinig te doen. Als ze niet bij het zwembad zijn, dan hangen ze wel in de lokale supermarkt.

Maar later verandert de omgeving op de geüploade foto’s van Liyed. Er verschijnen andere personen op de foto’s, de achtergronden zijn minder herkenbaar. Wat wij dan op dat moment niet weten is dat Liyed begonnen is aan een lange reis langs vele Europese steden. Telkens proberen wij aan de hand van de foto’s die hij op zijn social media-profiel zet te achterhalen waar hij verblijft. Dat doen we door goed te kijken naar de omgeving. Zien we kenmerkende gebouwen of straatnaambordjes? Welke informatie geeft een nummerbord prijs? Op die manier lokaliseren we hem vervolgens in steden als Milaan, Nice, Malmo, Brussel en Amsterdam.

Nederland

Liyed vraagt in Nederland asiel aan en laat zich registreren als Syriër. Wanneer je als vluchteling uit Syrië geregistreerd staat, betekent het dat je uit een onveilig land komt. in Nederland heb je dan perspectief hebt op een verblijfsstatus. Omdat Algerije, anders dan Syrië, een veilig land is zou Liyed in Nederland minder perspectief hebben. Wanneer hij 18 wordt zou hij dan weer terug moet keren naar het land van oorsprong.

In 2018 komt hij in een COA-opvang in Oisterwijk terecht, maar daar wordt hij al snel weggestuurd. Het Nidos vangt hem vervolgens op en plaatst hem in een pleeggezin in Amstelveen, maar ook dat is van korte duur; hij stapt op de trein en verdwijnt spoorloos. Het moment van die verdwijning is ook het moment dat Liyed op onze radar komt: hij staat als vermist persoon op de website van de politie.

Op 23 oktober 2019 plaatst Liyed een nieuwe foto op zijn Facebook-pagina. Zijn opvallende, witte sneakers zijn een groot contrast met de donkere straat onder hem. Hij draagt een donkerblauw trainingspak en zijn haren zijn naar achteren gekamd. Op de achtergrond zien we de gevel van het wedkantoor Ladbrokes. De afkorting .be achter het logo verraadt dat deze foto ergens in België is genomen. Naast het wedkantoor valt de gevel van een ander pand op: Your Western Union Store staat erop geschreven. We zoeken op Google Maps naar een locatie waar filialen van Ladbrokers en Western Union naast elkaar staan. Het spoor leidt naar Brussel. Liyed is vanuit Amsterdam naar de Belgische hoofdstad vertrokken weten we nu.

Brussel is een bekende plek waar veel vluchtelingen verzamelen. Het Maximiliaanpark in het centrum van Brussel is, net als als station Brussel-Nord, 24 uur per dag een toevluchtsoord voor vluchtelingen. Het is de plek waar vooral transitmigranten bivakkeren. Maar Brussel is ook een plek waar, met name jongeren, drugs proberen te krijgen. Dat vind je vooral op en rondom station Brussel Midi. Hier vind je veel Noord-Afrikanen, zoals Liyed. Rivotril is daar een populaire drugs. Het zorgt er onder andere voor dat zenuwen in de hersenen veel minder geprikkeld worden. Het maakt je rustiger, minder angstig en ontspant de spieren. Het gebruik van Rivotril gaat gepaard met stelen. Je voelt je immers minder angstig, waardoor je makkelijker zonder te betalen met een volle tas de winkel durft uit te lopen.

Voor Liyed is het gebruik van Rivotril geen uitzondering. En de criminaliteit eveneens. Op 23 oktober plaatst de jonge Tunesiër nog twee foto’s. Op de ene zien we een tafel vol met waarschijnlijk buitgemaakte spullen. Er liggen telefoons, sieraden, briefgeld en horloges. Op de andere foto zit Liyed op de grond met meer spullen, waaronder een schilderij en houdt hij in zijn rechterhand een voorwerp omhoog dat veel lijkt op een vuurwapen.

Terug naar Tunesië

Hoe kan het zo ver komen? Met welke verwachtingen kwam Liyed naar Europa? Voor de antwoorden op deze vragen gaan we terug naar de plek waar Liyed vandaan komt. Hamdi Ben Achmed is een Tunesische journalist die voor ons naar Thélepte reist om meer te weten te komen over waarom deze jongeren zo graag de overstap naar Europa willen maken.

In Tunesië droomt ieder kind van Europa, zegt Lofti Maaken, basisschoolleraar in Thélepte. “In het klaslokaal zie je het overal terugkomen. Op tafels en muren staat overal Italië geschreven. Ze zien geen perspectief voor zichzelf in dit land en ze kunnen niet wachten om naar Italië te vertrekken”, zegt hij. Ook Liyed’s oom Hafdallah herkent dat beeld. “Ze willen allemaal vertrekken. Het kan hen niets schelen dat voor anderen de reis is mislukt en terug moesten komen. Ze willen hun kans pakken, zelfs als ze in zee verdrinken. Ze zijn hier toch al dood, wat maakt dat uit? Hun leven is hier gelijk aan de dood.”

In Thélepte vinden we ook de vader van Liyed. Hij vertelt openhartig over hoe Liyed van jongs af aan al plannen had om naar Europa te trekken. “Op een dag vertelde hij zijn moeder dat hij geld wilde hebben om te emigreren. Anders zou hij zichzelf van een dak naar beneden werpen. Hij zag hier geen toekomst meer voor zichzelf. Moet je hem dan zelfmoord laten plegen? Ik heb bij verschillende mensen geld geleend zodat hij de oversteek kon maken.”

Ontmoeting met Liyed

Via zijn vader komen we uiteindelijk in contact met Liyed. En hij wil praten. Terwijl het al pikdonker is en de straten van Straatsburg leeg raken, praten wij uiteindelijk met de jonge vluchteling. Zittend op de rugleuning van het bankje begint hij te vertellen. “Ik had het idee in m’n hoofd dat ik in Europa zou gaan werken. En toen ik hier kwam, veranderde alles. Het bleek een andere realiteit. Als je wilt werken zeggen ze: ‘Je bent minderjarig, je kan niet werken.’ Je probeert van alles, maar de realiteit is dan heel hard”, zegt Liyed.

Hij heeft zijn hoop nu gevestigd op een nieuw Europees avontuur. “Nu, drie à vier jaar later, snap ik pas hoe het werkt. Ik heb nog kansen, want ik ben nog jong. Misschien kan ik naar Zweden om een opleiding te doen. Als ik daarheen ga, ga ik anders leven. Ik steel dan niet meer. Ik ga een fatsoenlijk leven leiden daar. Misschien vind ik wel werk in Zweden en dan kan ik met al die andere dingen stoppen. Een ander leven, dat is mijn droom”, zegt Liyed aan het einde van het gesprek met een glimlach.

*Voor dit verhaal hebben we gebruik gemaakt van een fictieve naam voor de hoofdpersoon om zijn privacy te beschermen. De echte naam is bekend bij de redactie.

Dit onderzoek is tot stand gekomen in samenwerking met Els van Driel, Tom Kleijn en Hester van Yperen. De uitzending Verloren Jongens is op 7 januari uitgezonden en kun je hier terugkijken.