Het CJIB publiceert elk kwartaal gegevens over geïnde boetes. Wij verzamelden alle boetes tussen 2012 en 2018. Het gaat dan om 66.061.764 boetes; samen goed voor 5,4 miljard euro.

Je kunt boetes krijgen voor milieuovertredingen (het dumpen van afval), misdrijven (het op zak hebben van een steekwapen) of zogeheten bijzondere wetten (het verspreiden van drukwerk en daarmee rust, orde en veiligheid verstoren). Het merendeel van de boetes wordt echter uitgeschreven voor verkeersovertredingen. Maar liefst 98 procent van het jaarlijkse boetebedrag wordt geïnd vanwege ons weggedrag. Meestal voor kleine overtredingen, zoals een paar kilometer per uur te hard rijden.

Volgens verkeerspsycholoog Adriaan Heino is dat ook gelijk het lastigste weggedrag om aan te pakken. Voor verzekeraar Centraal Beheer Achmea analyseert Heino hoe mensen zich in het verkeer gedragen, en hoe je dat gedrag kunt beïnvloeden om diezelfde mensen weer veilig thuis te krijgen.

'Onveilig rijden levert ons veel op'

"De waarde van onveilig gedrag is te groot voor ons”, zegt Heino. “Onveilig rijden levert ons te veel op, zoals tijdwinst of rijplezier. De incidentele boetes nemen we dan maar voor lief. Collectief gezien is het veiliger als iedereen exact 120 kilometer per uur rijdt op de snelweg. Maar individueel gezien maakt het niet zo veel uit zodra je iets te hard rijdt. Maar ja, dan ben je wel eens in de zoveel tijd aan de beurt met een boete."

Die keuze om iets onveiliger te rijden dan toegestaan is maken mensen volgens Heino niet eens een heel bewust. "De meeste personen rijden op routine. En het is lastiger om routine af te leren dan iets nieuws bij te leren. Dat maakt verkeersgedrag beïnvloeden ook zo ontzettend lastig."

Alcohol, bromfietsen op de kermis en omkeren op de snelweg

Uit de 66 miljoen boetes komen echter ook forse uitzonderingen tevoorschijn. Om een beter inzicht te krijgen over ons asociale gedrag, bekijken we deze uitzonderlijke boetes per gemeente. Welke overtreding wordt in een gemeente vaak gepleegd, maar landelijk gezien niet zo vaak? Bekijk het zelf door hier beneden een gemeente in te voeren.

Nota bene: gemeenten die in het jaar 2019 zijn verdwenen komen niet in deze tool voor. De gemeenten die sinds 2019 zijn ontstaan staan per abuis wél in de tool. Die data is echter niet betrouwbaar.

In de tool staan een paar opmerkelijke boetes. Dertien maal voor het keren midden op de snelweg in Apeldoorn (€380). Het niet opruimen van hondenpoep in Hardenberg (€140): 31 keer. Of 63 boetes in Nijmegen voor 'zich met een (brom)fiets bevinden op een markt, kermis, uitvoering, bijeenkomst of plechtigheid' (€45).

Opvallend zijn ook de boetes voor extreme verkeersovertredingen: in 2018 werden er 17 boetes uitgeschreven voor meer dan 100 kilometer te hard rijden binnen de bebouwde kom.

Volgens verkeerspsycholoog Heino is dit gedrag meestal goed te verklaren door de overtreder. "We hebben er altijd wel een verhaal bij: 'Ik had haast.' Dan kun je zeggen: 'Nou ja, haast?', maar dat is wel wat iemand op zo’n moment als verhaal voor zichzelf heeft. In feite is niemand er op uit om medeweggebruikers of zichzelf pijn te doen."

Dat verhaal dat we voor onszelf verzinnen, is geen gelukkige combinatie met een ander diepgeworteld probleem. "Mensen kunnen ook heel slecht risico’s inschatten. Zolang het goed gaat, is dat dankzij ons eigen gedrag. Maar zodra het fout gaat, komt het door die fietser die te hard kwam aanrijden en geen licht op had. We vinden het moeilijk om de gevolgen van ons eigen gedrag op onszelf te betrekken."

Hoe effectief zijn boetes dan?

Ons gedrag is voornamelijk gebaseerd op routine. We verzinnen een verhaal voor idioot gedrag. En risico’s inschatten behoort ook niet tot onze kwaliteiten. Daar komt ook nog eens bij dat we slechts incidenteel worden gepakt voor een overtreding.

"Niet elke overtreding leidt tot een straf. De oorzaak en het gevolg van een overtreding zijn dus niet altijd aan elkaar gekoppeld.” Anders gezegd, een boete is niet het meest effectieve middel om slecht gedrag af te leren.

Heino adviseert dan ook om niet alleen hogere boetes te geven, maar om verkeersovertredingen tot een maatschappelijk probleem te maken. Een goed voorbeeld daarvan is de BOB-campagne, waar iemand wordt aangewezen om de Bewust Onbeschonken Bestuurder te zijn.

"Het draait voornamelijk om de sociale context. Iedereen is zo nu en dan de BOB. Dat leidt ertoe dat het niet geaccepteerd is als je met drank op achter het stuur gaat zitten. Dat was enkele tientallen jaren geleden nog wel anders."

De oplossing om asociaal gedrag aan te pakken zit dus niet alleen in een hoge boete geven. Niet alleen het CJIB, maar de sociale omgeving moet een onderdeel van de oplossing zijn.

Dus Hardenbergers, spreek de volgende keer jullie buurtgenoten aan zodra er weer veel hondenpoep op straat ligt.

Wij zijn benieuwd of jij wel eens een gekke boete hebt gehad. Of wellicht weet je waarom jouw gemeente zo'n kenmerkende boete heeft in de boetetool. Mail ons dan op pointer@kro-ncrv.nl.